Kommentar

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Det gir Bergen Internasjonale Filmfestival (BIFF) oss rikelege påminningar om gjennom eit program med 170 filmar, nokolunde halvt om halvt dokumentar og fiksjon. Om du ikkje vel filmane dine med omhug, risikerer du å gå i svart i løpet av ei snau veke. Men i somme høve finst det – kanskje – ei lita von.

Med åra har vi fått sjå fleire filmar om rovdrift på naturressursar i regi av multinasjonale storselskap, helst i Afrika, kopla med omfattande korrupsjon. I år var turen kommen til vesle Liberia, som fredsprisvinnar Ellen Johnson-Sirleaf skulle berge frå elendet skapt av 14 års borgarkrig og fleire års militærdiktatur under krigsforbrytaren Charles Taylor.

Men presidenten syner seg å ikkje vere stort betre enn dei andre. Ho gir lukrative toppjobbar til familie og venner og lukkar augo for at store utanlandske selskap øydelegg landsbyar og høgg ned ein tredel av skogane i landet for å leggje til rette for utvinning av palmeolje. Dokumentarfilmen Silas skildrar korleis den uredde aktivisten Silas Siakor kjempar mot overmakta – og delvis vinn fram.

Ein annan film, den austerrikske miljødokumentaren The Green Lie, illustrerer korleis det same skjer på Sumatra. Regnskog blir svidd av, store myrområde drenerte, folk fordrivne, menneskerettar systematisk krenkte og enorme areal opna for palmeolje. Fleire hundre tusen menneske har fått røykskadar etter regnskogbrenninga, og der oljepalmeplantasjane veks opp, blir alt anna liv drepe med gift. Bak galskapen står åtte multinasjonale gigantselskap. Styresmaktene lukkar augo for den miljøøydeleggjande nykolonialismen så lenge han gir milliardar til statskassa.

Positiv biverknad?

Så kan det likevel vere at jakta på meir og meir rikdom stundom har ein positiv biverknad, som dokumentarfilmen Welcome to Sodom (regi: Christian Krönes og Florian Weigensamer) gir eit slags døme på. På kort sikt, i det minste. Slik er det på den gigantiske, skitne skraphaugen Agbogbloshie utanfor Accra, hovudstaden i Ghana. Dette var eit viktig våtmarksområde heilt til ein tok til å fylle det opp med tonnevis av elektronisk avfall. Her tener 6000 vaksne og born til livsopphaldet ved å plukke frå kvarandre apparat og duppedittar på jakt etter metall eller anna som kan resirkulerast. Giftig røyk ligg heile tida over området, og tilhøva er ikkje av det slaget at ein bør opphalde seg lenge der, men mellom haugane av elektronikk lever og døyr menneske på leiting etter verdiar. At dei også har sin eigen dommedagsprofet, er berre som det skal vere.

Filmen skildrar eit liv langt borte frå miljøkrav, men òg på god avstand frå politi og anna makt enn den pengar gir. Dei som slavar på skraphaugen, har ei kjensle av fridom, men fridom til kva?

Vi treng ikkje dra til Afrika for å finne miljøøydeleggingar av enorme dimensjonar. I Parkersburg i Vest-Virginia produserer det amerikanske konglomeratet DuPont teflon, eit stoff vi alle dagleg er i kontakt med. Det inneheld mellom anna kjemikaliet C8, som kan vere årsak til to krefttypar og fleire andre alvorlege sjukdommar. I mange tiår har selskapet kjent til kor skadeleg dette er, men halde kjeft om det og ikkje endra produksjonen før svære søksmål tvinga fram ei endring – til ei anna farleg gift.

Gifta vi alle har i oss

Dokumentarfilmskaparane Stephanie Soechtig og Jeremy Seifert har i fleire år følgt kampen dei lokale fører mot gigantselskapet. Filmen The Devil We Know viser ikkje berre denne prosessen, men dokumenterer òg at 99 prosent av alle amerikanarar har C8 og andre giftstoff frå teflonproduksjonen i blodet, og at desse stoffa har fått spreie seg over heile kloden.

I takt med eit aukande medvit om kva miljøøydeleggingane fører med seg, aukar òg grønvaskinga i dei multinasjonale selskapa. Toppleiarane kan knapt ytre ei heil setning utan å nytte ord som «grøn» og «berekraftig», men det selskapa driv med, er korkje særleg grønt eller berekraftig. Denne retorikken kler regissør Werner Boote og forfattar Kathrin Hartmann effektivt av i The Green Lie. Filmen dokumenterer korleis store ureinande selskap held fram som før, men freistar gi verda eit heilt anna inntrykk.

Oljeselskapet BP seier at dei fjerna all oljen etter riggkatastrofen i Mexicogolfen i 2010. Sanninga er at dei ved hjelp av kjemikal fekk tre firedelar av oljen til å søkke til botnar – med katastrofale miljøkonsekvensar. Unilever er ikkje berre verdas største matvareprodusent, det britisk-nederlandske selskapet er også verdas største forbrukar av palmeolje. Annakvart produkt i daglegvarebutikken inneheld palmeolje i større eller mindre dosar. Men det kan du ikkje lese på varedeklarasjonane.

Kloning er svaret

Finst det bergingsvon?

Spør du fagfolk innanfor den syntetiske biologien, er svaret eit rungande JA! Dokumentarfilmen Genesis 2.0 (regi: Christian Frei og Maxim Arbugajev) lèt oss møte sibirske menn på jakt etter støyttenner frå mammutskjelett, som no tyt opp av telen i Nord-Sibir. Men òg forskarar som vil berge menneske og miljø gjennom kloning.

Fremst i det arbeidet er ein stor klinikk i Beijing, som alt har klona bortimot tusen hundar og skapt hybridar som geep (ei krysning av geit og sau) og liger (krysning av hannløve og hotiger). No håper dei å gi mammuten nytt liv.

«Vi tek kontroll over vår eigen evolusjon», seier ein stolt biolog i filmen. Han ser fram til at alt liv kan bli «redesigna» og mennesket kan drive ingeniørkunst på seg sjølv. Då er det trygt å vite at på den kinesiske klinikken, verdas største i sitt slag, er «etikk» eit framandord.

Hjelpe oss alle!

Jan H. Landro er journalist, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.