Ariadnetråden

Elisabeth Haarr. Festspelutstillinga 2021

Bergen Kunsthall
27. mai – 15. august 2021
Kuratert av Axel Wieder og Steinar Sekkingstad

I festspelutstillinga 2021 har kuratorane sydd saman ei spenstig utstilling som krev mykje av oss. Ta deg litt mat og ein kopp kaffi før du går inn, du kjem til å trenge det. Alle fire salane av Kunsthallen er tettpakka med verk frå 1970-talet og fram til i dag. Elisabeth Haarr (f. 1945) er ein kraftfull og kompromisslaus kunstnar som framleis held koken.

Dei mange og store verka er ikkje berre monterte på veggane, men heng i rikeleg mengde frå taket i form av både teppe, anormalt lange kjolar og ein serie med forunderleg forlokkande lette og slanke kokongar med kvinnelege kurver.

Det vert likevel aldri for mange verk, eg vert snarare svolten etter å sjå endå meir. Her finn vi trådar til eldre tradisjonar innan handarbeid og husflid, ein kjærleik med djup innsikt i materialar, det stofflege, som brutalt vert iblanda syntetiske tekstilar, oppklipte bleieposar og søppelsekkar, noko som gir eigenart og får oss til å sperre opp auga og reflektere.

Glefsar etter rettferd

Det er frydefullt å stige inn det første rommet i utstillinga. Veggane er oransje, ei diger ørn ruvar svart over deg. Haarr laga «The Eagle Tries Again» i 1982, som ein protest mot politikken til den amerikanske presidenten Ronald Reagan. Ørna har vore stilt ut fleire gonger, og er med tida vorten rufsete og har mista mykje av den ein gong stolte posituren, noko som tilfører det endå eit tydingslag. Verket er dessutan laga av noko som minner om strimlar av søppelsekk, noko som stikk hol på det majestetiske. neste gong vi ser ørna nytta som maktsymbol, vil vi tenke på denne versjonen.

Her er også «Bleak Blonde» frå 2014, eit silkeklede som er skote med ei mitraljøse. Ved sidan av heng eit «NEI», skrive med blyant på brunt, billeg papir, med karakter av noko spontant laga med det som var for handa. Store og sinte bokstavar som vart rissa opp i 2011, som ein reaksjon på at Noreg deltok i krigen i Libya med seks jagarfly dette året.

Båtryer

Det er mange nivå i arbeida til Haarr, dei spenner mellom det vakre og det heslege, mellom tradisjon og brot. Alt vert halde saman av ein alltid like nyslipen samfunnskritikk. Det er spennande å sjå tidlege arbeid om miljøtrugsmål, kvinnekamp, antifascisme og antikrig. Haarr viser gong på gong at tekstilkunst er ei kunstform som fungerer særs godt til protestkunst.

Her er plakatkunst for Kvinnefronten frå 1970-talet utført som silketrykk. Plakatane var trykte for hand i store opplag ved grafikkverkstaden til den politiske kunstnargruppa Gras i Oslo. Plakaten øvst til venstre er laga saman med Morten Krogh, ei feiring av Vietnams siger 30. april 1975.

Også det ikoniske verket «Frustrasjonsteppe» frå 1981 har mykje av plakatestetikken over seg. Heftige, rasande bokstavar slår mot oss: «HUS MAT BARN RENT ALENE ALENE». Ved sida av teksten har Haarr plassert ein skrikande profil med gul oppvaskhanske. I tillegg til nylontråd er verket bygd opp av tydingsladd material som handlenett og bleieposar. Kontrasten mellom dei vakkert, sirleg vovne trådane og det uventa materialvalet gir verket ein humoristisk snert, så vel som ei understreking av bodskapen. Jamvel i dag, med full barnehagedekning, kan mange kjenne seg att i dette verket.

Det er i det heile interessant å sjå kor aktuelle også dei eldre verka framleis er, noko som særs sjeldan er tilfelle for protestkunst. Denne kvaliteten ser vi også i dei heilt nye verka. Serien på fem verk med tittelen «Flyktningeteppene» frå 2020 dominerer hovudsalen. Dei er tenkte som vern og varme for båtflyktningar i Moria-leiren, men i overført forstand. For verka har berre ein visuell funksjon, dei er utførte som collage av avisutklipp, dynetrekk og dukar, paraplystoff og plast. Den eine sida er dekt av tette lag av strimla plast og tekstil. Dette symboliserer flossa teppe, ein gamal tekstiltradisjon for produksjon av båtryer, som fiskarane hadde med seg på havet. I eit så vått element ville skinnfellen fort gå i oppløysning. Vovne ryer av ull, derimot, var varme også når dei var våte, og tok lite skade av saltvatn. Teppa var tjukke, med eit tett lag av ulltrådar på den eine sida, den såkalla flossen. Det tok om lag eit halvt år å veve ei god båtrye, og ho var den mest skatta gjenstanden fiskaren hadde om bord.

Dei dobbeltsidige og rikt dekorerte teppa til Elisabeth Haarr viser ikkje til omhug, men snarare til mangelen på solidaritet. Gjennom teknikk og materialval synleggjer ho at vi har gløymt kor kort tid sidan det var nordmennene som var prisgitt barskare kår.

Ariadnetråden

Arbeidet eg oppfattar som hovudverket til Elisabeth Haarr, er heller stillferdig å sjå til, trass det store formatet. «Ariadne» er tradisjonelt i materiale så vel som utføring: ei enkel lys linje er brodert på eit stort stykke svart silkesateng. Linja tek til øvst i verket og snor seg gjennom verket i ei labyrintisk form.

Verket viser sjølvsagt til kongsdottera på Kreta som bind eit garnnøste til helten Thesevs for at han skulle kome seg heilberga ut av den kretiske labyrinten etter å ha drepe menneskehybriden Minotauros. Thesevs hadde lova å gjere Ariadne til dronning i Athen, men snik seg vekk medan ho søv etter ei vellukka flukt til Naxos. Sett i lys av den tydeleg feministiske linja i kunstnarskapet til Haarr, verkar ikkje motivet tilfeldig. Trass det grove sviket går det forresten ganske greitt med Ariadne. Ho giftar seg med vinguden Dionysos og vert deretter guddommeleggjort av Zevs.

Det som gjer verket så kraftfullt, er det du opplever når du betraktar det. Dersom du startar ved trådenden øvst i bildet og følgjer slangeforma, oppdagar du at tråden umerkeleg skiftar farge undervegs. Å følgje dei rytmiske stinga vert suggererande. Det er krevjande å henge med i alle svingane, og misser du kontakten, må du starte på nytt. Det er ei særeiga kjensle å følgje fargetonane helt fram til tråden endar nedst i bildeflata. Nettopp derfor kan det vere klokt å vente med dette bildet til slutten av besøket. Etter at du har redda deg ut av labyrinten, er det behov for nok en kopp kaffi.

Eva Furseth