Utstilling

Trondheim kunst­museum

Lorck Schive Kunstpris 2023

22. april–17. september

Derfor er det med stor forundring eg stig inn i den store og vakre Overlyssalen i andre etasje, det desidert beste rommet i Trondheim kunstmuseum, og finn det tomt. Det einaste i rommet er store fototapetar av kunstnarane på veggane og eit slags podium midt i rommet. Her har museet gjort det altfor lettvint for seg sjølv. Det er verkeleg synd at ingen av kunstnarane har teke dette rommet i bruk. I staden er utstillingane plasserte i fire av salane i sidefløyene. Dette er såleis ei langt mindre utstilling enn den vi er vande til å sjå på Lorck Schive Kunstpris.

Noas ark

Et tenker særleg på at Anna Daniell kunne ha breidd seg utover heile Overlyssalen med sitt bidrag. «Dyttet i ryggen, sparket i magen» er ei sjarmerande og leiken fabulering om kva vi skulle berge med oss i ei Noas ark for kunst. Blikkfanget er ein diger bronsehest som steglar med flagrande man. Kven som er skulptøren, får vi ikkje vite. Han stammar truleg frå eit firma som har spesialisert seg på dyreskulpturar. Nettet flyt over av slike figurar. Det som ein gong var ekstremt eksklusivt, er i dag tilgjengeleg for ein sum som er mykje lågare enn det mange spanderer på bil eller båt (200.000–250.000 kroner).

Kunstnaren har lånt hesten frå ein anonym person som la han ut på Finn.no, han skal leverast attende til eigaren etterpå. Når ein står framfor den monumentale utforminga, er det vanskeleg å kome unna spekulasjonar om ein slik masseprodusert gjenstand i det heile er kunst: Kvar går grensa – finst slike grenser? Såleis utfordrar Daniell oss på kva ein kan ha med på utstilling.

For å integrere dyret betre inn i utstillinga, har Daniell frekt og freidig pensla litt blåfarge på auga og kroppen, med eit vassløyseleg stoff som er lett å vaske av før hesten vert returnert. Det er i det heile mange lag av underfundig humor i denne utstillinga.

Det digre dyret er flankert er store freskar av stiliserte bølgjer og ein havhest. Havhesten er nesten like høg som bronsehesten, men utført i lettbetong der sementen er iblanda kuler av isopor. Dette gir skulpturen knudrete, grove former som minner om dei må barn lagar. Det er artig å sjå hesten saman med den klumpete og søte havhesten. Eg grip meg i å lure på om ein eigentleg treng å redde havhestar frå syndfloda? Men sjølvsagt må ein det, for ein skulptur kan jo ikkje symje, kva enn motivet skulle vere.

I tillegg til monumentale figurar, myldrar det av små gjenstandar som viser til ulike kulturar og ritar, små skattar er gøymde i krokane, ei gipsavstøyping av ei lubben grøderikdomsgudinne, eit relieff av ein felespelar utskore i tre. Her vert det opp til oss å fabulere.

Arbeida ligg strøydde utover golvet og gir oss kjensla av å trakke rett inn i sjølve utveljingsprosessen. Såleis vert vi konfronterte med kva det er vi sjølve kunne tenke oss å redde med oss dersom vi ein dag må innsjå at ausregnet ikkje kjem til å gje seg med det første. Daniell har altså klart å ta opp eit alvorsamt og tungt tema på ein artig måte, vi vert utfordra til å vere kreative, ei kjensle vi treng så mykje meir av i ei tid då nyhenda har ein tendens til å verke lammande og ikkje fremme tankar om løysingar.

Vi får også sett vår tid i perspektiv – det har vore mange periodar gjennom tusenåra som har sett menneska på endå større prøver enn vi står overfor i dag. Og vi er her framleis. Eg kunne tenkt meg å dvele endå meir ved utstillinga, men må rive meg laus og gå vidare.

Statussymbol

 I naborommet har Joar Nango laga ein stor installasjon. Også her står gjenstandar lente inn til veggene, tilsynelatande tilfeldig plasserte. Her er delvis forvitra dører frå gamle skåp, maskindelar, mystiske og kanskje rituelle gjenstandar, noko som minner om reisverk til eit telt. Også møbeldelar frå skandinavisk interiør dukkar opp på uventa stader, gjerne brukte som element i nye skulpturelle konstruksjonar. Med dei improviserte konstruksjonane viser Nango til korleis urfolk tradisjonelt improviserer fram løysingar for å utnytte knappe resursar.

Rommet er innhylla i mørke, med punktbelysning frå røft tilskorne lamper i hamra metall, laga av den romske smeden Lajos Gabor, som har samarbeidd tett med Nango gjennom fleire år. Lampene er ironiske kommentarar til den ikoniske PH-lampa, som den danske designaren Poul Henningsens utforma for hundre år sidan, og som vert rekna som statussymbol i dag.

Nango har lukkast med å skape ein eggande og løyndomsfull atmosfære, eit frodig møte mellom det moderne og det tradisjonelle, det urbane og det naturnære. Såleis inviterer han oss til å tenke annleis og meir fritt om kva som eigentleg er verdt å ta vare på, kva kvalitetar vi bør å halde fast ved. Kan hende det er på tide med nye statussymbol?

Joar Nango: Utsnitt frå installasjonen han har laga saman med den rumenske kopar- smeden Lajos Gabor.

Foto: Eva Furseth

 Ein giftig cocktail

 På den andre sida av hovudsalen står arbeida til Ane Graff. Denne utstillinga er sober og stringent i forma. Oppå høge og slanke soklar balanserer elegante stettglas med noko raudt i. Eliksirane er forførarisk vakre, med eit innhald like giftig som eplet den vonde dronninga i eventyret om Snøkvit lokkar med. Heldigvis for oss er drinkane forsegla med eit plaststoff, som hindrar at dei skadelege miksturane verkar på oss.

Kvart av glasa viser ein kjemisk reaksjon av stoff vi omgjev oss med til dagleg. Desse cocktailane er fruktene av eit omfattande, årelangt samarbeid med vitskapsfolk. Verksetikettane har grundige skildringar av innhaldet i dei ulike glasa. Her må vi stave oss gjennom kompliserte ingrediensar. Vi kan likevel ikkje kritisere kunstnaren for å vere lite tilgjengeleg gjennom bruken av uforståelege framandord, dette er ord vi til dagleg møter i ingredienslistene på emballasjen til kvardagslege produkt vi har i skåpa. Vi har vent oss til å puste inn, ete, smørje oss inn med og drikke stoff vi ikkje anar verknadene av.

Graff har vist korleis kroppen vår vert forma av tida vi lever i. Kan livsstilen vår påverke helse og trivsel – kan gena verte påverka, kva med bakteriefloraen vår? Ho koplar stoffa til lidingar som ser ut til å vere i framvekst, som MS og Alzheimer, i tillegg til psykiske lidingar som angst, depresjon, tvangslidingar og anoreksi.

Ane Graff: «The Goblets (Major Depressive Disorder)», 2023.

Foto: Eva Furseth

Det vakre ved verket minner oss om kor lett vi lèt oss forføre av ei tiltalande overflate. Graff roper varsku om at vi som forbrukarar må ta meir ansvar, bruke forbrukarmakta til å tvinge igjennom eit sunnare og tryggare samfunn. Det er mykje som står på spel.

Dette stillferdige verket vert forstyrra av lydane frå rommet ved sida av, med den siste av dei fire utstillingane.

Ein farleg dans

Lyden som var plagsam i utstillinga til Graff, kjem til sin rett når ein trer inn i rommet til Ahmed Umar. For her er det bryllaupsfest! Over ein hel vegg vert det vist ein film av performancen til Ahmed Umar. Umar kom som politisk flyktning i 2008. Det vart for farleg å bu i Sudan som skeiv. Han markerte seg raskt på den norske kunstscena med eit prosjekt der liv og kunst smeltar saman. Gjennom kunsten fremjar han eit nyansert blikk på den sudanske arven, som han er stolt av og ønskjer å bere vidare.

Sudan har ein rik og fargerik tradisjon, som i dag er fortrengd av dei strenge retningane av islam som dominerer landet. Eit døme er den vakre bruredansen med avanserte rørsler og erotiske undertonar som tidlegare var del av ein stor bryllaupsfest open for alle. I dag er dansen forboden å sjå på for menn og gutar som har nådd puberteten. Dansen vart såleis eit estetisk rom som var lukka for kunstnaren, og endå meir lukka då han sjølv ønskte å lære seg dei komplekse rørslene som høyrer til dansen. Han måtte leite lenge før han fann kyndige som var villige til å vere lærarar for han. Gjennom dette særs modige verket utfordrar han normer som prøver å kvele retten skeive har til å utfalde seg.

I filmen ser vi at Umar dansar svært godt, med vakre, sensuelle rørsler etter suggerande rytmar. Smykka blenkjer, og bjøllene raslar i takt med armar, hofter og føter. Det ein ikkje får oppleve om ein berre ser filmen, er den heilt spesielle kjensla av å vere til stades under dansen. For den kjensla liknar ikkje noko anna eg har opplevd. Performance er eksklusivt, ein må vere der akkurat på rette tida, og det er ikkje plass til mange om gongen. Eg var heldig og fekk med meg ei framsyning. Det var sterkt å sitje tett i tett på stråmatter og få Umar så tett på. Læraren hans er også til stades. Ho leier oss som om vi var eit ekte sudansk brurefølge, og det er forventa at vi skal juble og klappe. Det var så framandt, vi alle var så usikre på korleis vi skulle reagere. Det er merkbart kor stive og tilknappa publikum føler seg der vi prøver å henge med i ropa og jubelen så godt vi kan. Denne opplevinga vert ein viktig del av verket, dette å kjenne på kor lite fleksible vi er i møte med andre kulturar.

Store spørsmål

I år har alle kunstnarane gått etter dei store spørsmåla i tilværet. Daniell som drøftar kva som er verdt å ta med om klimakrisa veltar over oss for fullt, Nango som ønskjer å få oss til å revurdere livsstilen vår og opne oss for kva som eigentleg er viktig, Graff ser på korleis måten vi lever på, kan skade helsa vår, og Umar korleis fordommar kan hindre tilgangen til kulturelt mangfald. Dette er fire verdige representantar for kunstprisen. Kven er det så som stikk av med sigeren når førsteprisen vert kåra 2. september? Var det opp til meg, vil det vere Ahmed Umar.

Eva Furseth