Utstilling

Nordover

Dilemma

Longyearbyen
27. november–28. mai
Kurator: Lise Dahl ved Nordnorsk Kunstmuseum
Formidlingsansvarleg: Astrid Rotvold Nilsen

I fjor haust opna galleri Nordover i Longyearbyen. Her gjer Nordover seg godt, omkransa av høge fjell med rassikringar og spor etter den omfattande gruveverksemda som har prega det vesle samfunnet gjennom meir enn hundre år.

Dette er ei stor omstilling. Tidlegare heldt galleriet til i gamle, trekkfulle lokale i Nybyen, ein busetnad nokre kilometer sør for Longyearbyen. Galleriet er bygd i forlenging av Coop Svalbard. Dette høyrest kanskje underleg ut, men matbutikken har den mest elegante fasaden eg har sett på eit slikt bygg, stilsikkert utforma i tre og glas. Nybygget imøtekjem alle museale krav til takhøgd, lyssetjing og klima så vel som eit profesjonelt magasin.

Nordover er eigd av Longyearbyen lokalstyre. Det er freistande å sjå på dette flunkande nye og påkosta kunstgalleriet i ein større kontekst. Satsar Svalbard-samfunnet på noko nytt, meir på kunst og kultur for å vise at det er til stades? Svalbard er i dag eit heilt anna samfunn enn i gruvetida, som no snart er forbi, og er i ferd med å hamne på museum. Turismen veks fram som ny hovudnæring, saman med utdanning og forsking. Samstundes er det mange auge på Svalbard utanfrå.

Kunst på sokkelesten

Med det same vi kjem inn døra til galleri Nordover, møter vi eit særmerkt fenomen, lange rader med hyller der du set frå deg skorne. Frå gamalt av var det tradisjon for å ta av seg på føtene, så ein ikkje drog med seg det svarte kolstøvet overalt.

Derfrå går turen på sokkelesten opp trappa og inn i den hyggelege kafeen med ein museumsbutikk som sel kunst og kunsthandverk frå heile polarområdet. Til venstre for kaffimaskinen finn vi døra inn til ein kino med 32 sitjeplassar, som skal stå ferdig om nokre veker.

Galleri Nordover i Longyearbyen.

Foto: Nordover

Nytt samarbeid

Sjølve galleriet er delt i to avdelingar. Tvetersamlinga fyller den eine delen. Galleriet vart i si tid oppretta kring ei kunstgåve frå den norske kunstnaren Kåre Tveter (1922–2012), som er kjend for nettopp Svalbard-bileta sine. Denne samlinga sparar eg til ei eiga melding seinare i vår.

Her fokuserer eg på utstillinga Dilemma. Ho markerer starten på eit omfattande samarbeid med Nordnorsk Kunstmuseum i Tromsø. Det er inngått avtale om at museet kvart år skal produsere utstillingar og arrangement for Nordover.

Dilemma syner eit utval av dei mange verka som Nordnorsk Kunstmuseum kjøpte for ekstraløyvingar frå Kulturdepartementet under pandemien. Kuratoren har valt ut tolv store verk av tolv kunstnarar til utstillinga.

Dei tolv verka er særs gode og spenner frå skulptur, installasjon og fotografi til teikning og måleri. Det er einast teikningane til Olav Christopher Jenssen som har direkte tilknyting til staden. I 2016 inviterte Nordnorsk Kunstmuseum Jenssen til eit opphald i Longyearbyen. Her er nokre av resultata: lette, raske skisser som minner om kor sårbar den sparsame vegetasjonen på Svalbard er.

Karakteristisk for slike samlingsbaserte mønstringar er at det overbyggjande temaet som kuratorane konstruerer for å skape samanheng, gjerne vert litt haltande. Særleg når ein har eit avgrensa utval å velje i. Ut frå nettsida kan vi lese at intensjonen for Dilemma er: «Kunstnerne representert i utstillingen, samiske, kvenske og norske, problematiserer på ulike måter hvilke utfordringer menneskene står overfor i vår tid, særlig når det kommer til klima- og miljøspørsmål.»

Slike merkelappar kan verke konstruerte. Kunstverka er forskjellige, dei er rikhaldige på meining og fortener å få leve sitt eige liv i utstillinga. La oss derfor sjå nærare på tre av verka som eg likte best.

Gunvor Guttorm: «Egenskaper og identiteter II» (2011), detalj, installasjon.

Foto: Eva Furseth

Gunvor Guttorm

Verket eg likte aller best, fyller ein heil vegg med hyller og glasflasker. Dette er «Egenskaper og identiteter II» (2011) av Gunvor Guttorm. Ho har nytta strikka omslag til kvar av dei 16 flaskene, alle i kvar sin friske, klåre farge. Forskjellige strikketeknikkar gir ulike mønster, rytmar og tekstur.

Flaskene er krona med korkar som er utskorne av ulike tresortar, alle sirleg dekorerte med mønster og ulik overflatebehandling. Berre korkane i seg sjølve er verde eit nærstudium. Dette er eit verk ein retteleg kan fordjupe seg i, der ein stadig oppdagar nye detaljar.

Gunvor Guttorm er dujodi-utøvar, eit omgrep for tradisjonelt samisk handverk og kunsthandverk. Her kombinerer ho på ein elegant måte det ein innan dujodi kallar hardsløyd i dei utskorne korkane og mjuksløyd i dei strikka omslaga.

Åsne K. Mellem

Medan Guttorm utøver dujodi, er Åsne Kummeneje Mellem oppteken med å blåse liv i gløymde teknikkar innan tradisjonelt kvensk handverk, käsityö. Ho er representert med det minste arbeidet i utstillinga. Den fjørlette skulpturen «Tjuetre forsøk, kombinert» er ei handflate høg. Figuren er bunden av tæger eller røter ved hjelp av teknikkar som har vore nytta gjennom fleire generasjonar for å forme lette og solide gjenstandar.

Åsne Kummeneje Mellem lèt smidige og slanke røter sno seg saman til ein gordisk knute. Det krevst sterke, nette fingrar til å tvinne så tett og smått som her. Nedst i skulpturen har kunstnaren tvinna treverket saman i ein spiral, ei form som er karakteristisk for eldre bruksgjenstandar av tæger. Her er eldre teknikk nytta på ein ny måte. Resultatet er en ein abstrakt skulptur, så lett og luftig. Dei dansande rørslene gjer forma spennande å granske frå alle vinklar.

Galleriet er lyst og luftig.

Foto: Eva Furseth

Marianne Bjørnmyr

Verket som skil seg mest ut i utstillinga, er signert Marianne Bjørnmyr og består av to fotografi av ein globus. Bileta er identiske, sett bort frå ein kraftig lysrefleksjon som treffer to ulike stader på globusen. Verket får meir djupne om ein les den vesle teksten ved sida av, som forklarar at kunstnaren henta inspirasjonen til verket frå eit russisk eksperiment på 1990-talet.

Eit romskip vart sendt til romstasjonen Mir med eit metallisk segl som skulle fange lys frå sola og reflektere det ned på jorda. Dei lukkast med å lyse opp eit felt med ein diameter på fem kilometer som bevega seg frå det sørlege Frankrike til Russland med ein fart på åtte kilometer i timen.

Forsøka vart avslutta utan noko vidare resultat. Russarane vart likevel pionerar for noko som i dag vert forska på verda over. Draumen om å kontrollere dagslyset for produksjon av solenergi, er meir etterspurd enn nokosinne.

Eit lovande galleri

Svalbard er ein eventyrleg destinasjon i seg sjølv. Og det var overraskande interessant å sjå kunst i dette unike miljøet. Vi er så langt nord som vi kan kome, og det er vel verdt å følgje med på om dei får til å aktualisere tema som er relevante for staden, for polarområda, gjennom formidling av kunst, og såleis vere med på utviklinga av ny identitet for Svalbard.

Eva Furseth