Utstilling

Borgny Svalastog:

Alt kjøtt er som gress

Telemarksmuseet, Notodden
23. januar–1. august
Kuratert av Per Bjarne Boym og Susanne Grina Lange
Utstillinga vandrar vidare til KunstCenteret Silkeborg bad og Museo das Peregrinacions e de Santiago

I den mektige Sal 1 i Telemarks­museet heng ei praktfull utstilling av Borgny Svalastog (f. 1943). Museet byr rundhanda på verk frå det førti år lange kunstnarlivet med installasjonar, frodige broderi, kyrkjeskrud og store monotrykk i ein rik og variert palett.

Medan eg granskar bilda som ligg på nettsida til museet, innser eg at det vert for vanskeleg å ta den lange reisa frå Trondheim på ein trygg måte. Samstundes freistar det å melde stormønstringa av denne bastionen i norsk samtidskunst.

Gjennom åra har eg skrive om korleis museum tilbyr digitale vandringar for folk som av ulike grunnar ikkje kan kome til musea. Men er det råd å få ei så god digital oppleving av ei utstilling at eg kan melde henne? Dette har eg grunda mykje på.

Utstillinga på Notodden er eit fint høve, for eg kjenner godt til dette kunstnarskapet.

Derfor ringde eg til kurator Susanne Grina Lange. Vi vart einige om å gjere eit eksperiment. Ho skulle leie meg gjennom utstillinga gjennom FaceTime. For å førebu meg best mogleg fekk eg tilsendt kart over utstillinga, fleire hundre foto av salen frå fleire vinklar, av kvart verk, av detaljar.

Ein stille morgon, før museet opna for publikum, la vi ut på vandring gjennom det veldige utstillingsrommet. Sal 1 er bygd som cellulosefabrikk for Tinfos Papirfabrikk. Det er heile sju meter under taket. I si tid køyrde heile tog inn i salen og lempa tømmeret rett av ved dei store maskinene.

Sansehjelp

Susanne Grina Lange filma medan ho gjekk gjennom rommet, samstundes som vi snakka saman. Eg fekk ho til å vise seg sjølv som målestokk mot verka, for dette med storleik og korleis verka utfaldar seg i rommet, er vanskeleg å skjøne heilt ut frå fotografi. Eg fekk henne til å gå nærare detaljar eg hadde lyst til å sjå nærare på, sjå verka frå ulike vinklar. Så dette tok si tid.

Vi sneik oss til å kjenne på verka, såleis at ho kunne forklare korleis det kjendest ut. Til vanleg rører eg sjølvsagt aldri eit verk, ein treng jo ikkje det. Når ein står saman med eit verk, sansar ein overflata, materialet, om det er hardt eller mjukt, blankt eller matt, godt nok. Her såg eg fort ei utfordring med den digitale omvisinga. Eg trong sansehjelp. Derfor fekk eg henne til å filme medan ho forsiktig rørte ved verka og forklarte korleis det kjendest. Det hjelpte meg å hugse korleis det var å sjå originalane til kunstnaren.

Vi brukte meir enn halvannan time på runden. Det var ei svært krevjande økt, etterpå var eg rimeleg ør i hovudet. Men då eg igjen såg på fotografia ho hadde sendt meg, forstod eg dei på ein heilt ny måte. Vandringa hadde faktisk gjort nytta si. Det kjendest på eit vis som om eg hadde vore der, samstundes som eg har endå meir lyst til å sjå utstillinga enn nokon gong, med alle sansar.

Store spørsmål

Alt kjøtt er som gress er ei utstilling som løftar oss over kvardagens kjas og mas. Svalastog krinsar kring dei store spørsmåla i livet, om liv og død, sorg og forsoning.

Det første verket vi møter, er «Kåpe for vandring» (2020), ei prestekåpe som er spent ut som ein raud halvmåne. Utsida av den mjuke ullkappa er raud, pryda med broderte granateple, symbolet på det å vere fruktbar, så vel som på evig liv. Innsida av plagget er mørk og overstrødd med gylne stjerner. Her finn vi også to innerlommer, dei skal vere inspirerte av ein gammal egyptisk skikk med å sende med dei døde praktiske gjenstandar for etterlivet. Kåpa slår såleis an grunntonen for utstillinga, vi skal ta verda inn i dødsriket.

Fleire stader i utstillinga er symbol for ulike livsstadium: ei vakkert og rikt ornamentert dåpslue kunstnaren sydde til det yngste barnebarnet sitt (2013), og brureskrinet ho smidde til dotter si (2014). Her er også vakre kyrkjetekstilar frå Grunge kyrkje (1997), der mannen hennar er gravlagd. Ho har lagt ved eit prektig broderi av kunstnaren som eldre kvinne med pilegrimsstav og tittelen «Jeg er på vei» (2020).

Broderia hennar vert ein ikkje lei av å granske, dei er bygde opp med fleire lag av trådar der broderiteknikkar frå mellomalderen møter nyare sting i ein rik og levande struktur. Kvar er ho på veg? Dette er ei open og undrande utstilling, med referansar til litteratur, musikk, religionar og tradisjonar, norske så vel som internasjonale. Jo meir ein set seg inn i referansematerialet, jo sterkare og meir nyansert vert opplevinga av utstillinga.

På sokkelesten

Deretter tek konservatoren av seg på føtene og trør på sokkelesten inn på den svære installasjonen «For månen skine og vegane fall så vide» (1996–2020). Tittelen er henta frå Draumkvedet, dette forunderlege visjonsdiktet frå mellomalderen om Olav Åsteson som i eit syn vandrar til himmel og helvete og attende.

Her ser vi ned på heile 90 monotrykk lagde under glasplater som dekker eit podium på 6 x 10 meter. Dei fargerike trykka minner om eit lappeteppe, verka er abstrakte, men titlane fortel om tema som strekker seg frå det nære og personlege til internasjonale hendingar som har gjort kraftig inntrykk på kunstnaren.

Det er spennande å gå på grafiske verk, det er ikkje ofte ein har høve til det. Det vert så sanseleg, berre ein tynn tekstil mellom foten og kunsten. Brått dundrar det i ein foss så det rungar i telefonen min, berre nokre sekund, så vert det stilt att.

Dette er eit lydverk med opptak frå Tinnfossen. Kvart tjuande minutt vert lyden spelt av. Elvedrønnet viser til ei verselinje i Draumkvedet der Åsteson skildrar lyden av ei elv som han berre høyrer, men ikkje ser. Også tittelen til verket er henta frå kvadet. Verket står såleis som symbol for Gjallarbrui, terskelen over til den andre sida. På same vis som Olav Åsteson i kvadet skal vi ta ferda inn i dødsriket.

887 stikk

Herifrå går vi til verk som handlar om å takle smerte. Eit sterkt verk er installasjonen «887 stikk» (2013), eit klede fylt av rader med knappenåler på eit altarliknande bord. Installasjonen er laga saman med sonen Nils Svalastog.

Verket fortel om gjentekne små stikk. Eit lite stikk er ikkje noko å uroe seg over, det gror og vert godt att. Med kva om ein får slike over lengre tid? Vil det då bli lækt, vil ein få forståing og hjelp? Får ein eitt stort, djupt sår, vil andre sjå det og hjelpe til. Verket fortel at vi må ha auga opne for dei små stikka.

Framtidsminne

På veg ut granskar vi den omfattande serien A Dieu (2015). Arbeida er utførte som monotrykk, ein grafisk teknikk der ein berre lagar eitt eksemplar av kvart trykk. Bilda er trykte i fleire lag, noko som gir varme, fyldige fargar og en vibrerande, tredimensjonal effekt. Motiva minner om notepapir som er dekte av lette, virtuose strekføringar.

Dei tretti trykka tek føre seg sorg og kjensla av tap. Det siste verket lyser i kvitt, med den forsonande tittelen «Til hvile» (2015). Så står vi framfor det siste verket i utstillinga, installasjonen «Framtidsminne» (1995). Verket handlar om smerta over tapet av ein son som fekk aids, verket er laga like føre det vart utvikla effektiv behandling mot sjukdommen. Blikkfanget er den blodraude pastellen på veggen. På ramma står to postkort, utsnitt av freskar av den italienske tidlegrenessansekunstnaren Giotto di Bondone (1267–1337). I det eine ser vi «Judaskysset», i det andre sørgjer Maria over den livlause sonen. Under står eit nattbord med vaskefat og bunkar av smertestillande tablettar.

På den eine sida fortel verket om den eviggyldige altoppslukande sorgsmerta, samstundes verkar trøysta uhyggeleg mager – kvite tablettar som skal døyve kjenslene for nokre timar. Det er heller ikkje råd å sjå på verket utan å tenke på bispekåpa som Svalastog laga til biskopen i Agder og Telemark i 2004. I ei tid med rivande diskusjonar kring om homofile skulle ha rett til å gifte seg i kyrkja, sydde ho regnbogefargane inn i fôret. Kvar gong biskopen løftar handa for å gje velsigning, visest det internasjonale symbolet for homofil frigjering.

Det er ekstra sterkt å sjå «Framtidsminne» i lys av den verdsomspennande pandemien som rasar på kloten. Er vi tilstrekkeleg rusta for dei ekstra påkjenningane?

Utstillinga gir oss i så måte eit løft, vi treng iblant å legge ut på ei slik dristig tankereise som den Olav Åsteson gjorde. Svalastog dannar ei trygg og sterk ramme kring vanskelege og såre tema som ein gjerne vegrar seg for å tenke på. Og kvart tjuande minutt rungar drønn av Tinnfossen gjennom salen.

Eva Furseth