Skulptur

Anders Svor Museum

Grodås i Hornindal
22. juni - 1. september

Neste år slår Hornindal seg saman med Volda kommune, og Sunnmøre Museum tek over drifta av dette smykket av eit museum. Museet er vigd til honndølen Anders Svor (1864-1929), bilethoggaren som er kjend for sterke skulpturar i ein naturalistisk og nyromantisk stil. Bygget ligg vakkert til ved Hornindalsvatnet, omkransa av ein skulpturpark. Inne er det to etasjar med offentlege utsmykkingar, både realiserte og ikkje-realiserte, skulpturar laga på oppdrag og frie arbeid.

Vanskeleg leveveg

Bilethoggaren Anders Svor vaks opp i Grodås i Hornindal, eit område som er kjent for rike handverkstradisjonar. Og det gjekk ei særleg sterk kunstnarleg åre gjennom Svorfamilien. Allereie som unggut utmerkte han seg med ein uvanleg formsans, og han vaks opp i eit miljø som responderte på talentet. Dei skrapa saman pengar til utdanning i Oslo. Seinare kom han til kunstakademiet i København og endeleg til Paris. Men han hadde valt seg ein vanskeleg leveveg. Det er svært kostbart å støype skulpturar i bronse, og svært arbeids- og plasskrevjande å hogge i stein og marmor. Såleis er bilethoggarar heilt avhengige av å få mange oppdrag for å nå det kunstnarlege potensialet sitt. Gustav Vigeland var ein av få skulptørar som lukkast her til lands, andre fell i skuggen av han. Mange kunstnarar var lutfattige, og måtte gje opp kunstnarlivet.

Førstepremien i knas

Svor lét seg ikkje skremme. Han viste ein sterk arbeidsdisiplin, trass i lite pengar og dårlege arbeidsforhold klarte han å skape stor kunst. 26 år gamal vann Svor gullmedalje for skulpturen «David» under ei internasjonal utstilling i Berlin. Medgang var ikkje noko Svor hadde for mykje av, skulpturen knuste i frakta attende frå ei utstilling i Chicago. Same året sende han inn bidrag til konkurransen om ein Tordenskjold-statue i Oslo. Han hadde utforma skulpturen i eit ørlite loftsrom. Såleis vart han forskrekka då figuren vart stilt ut, han verka så stutt i det store lokalet. Men det merkte ikkje juryen seg med, dei var imponerte over måten den unge kunstnaren hadde blåst liv i folkehelten på, og skildra han så herleg munter, freidig og arrogant. Svor vann konkurransen. Men gleda vart kortvarig. Oppgåva med å utføre monumentet vart overraskande nok gitt til kunstmålaren Axel Ender, som kom på andreplass, men som hadde sterke vennar i ryggen.

Eit hovudverk

Det vart eit hardt slag som kunne fått mange til å gje opp. Men Svor arbeidde vidare, og fekk akkurat nok oppdrag og stipend til å halde liv i seg. Han var mot alle odds svært produktiv. Eitt av hovudverka hans er den 280 centimeter høge skulpturen av kvalfangaren Svend Foyn (Tønsberg, 1915), som mellom anna Gustav Vigeland hevda er ein av dei beste portrettstatuane i landet. Det er noko forunderleg intimt over den høgtideleg skildringa. Førsteutkastet ruvar i Svormuseet i stram positur, med eit blikk som er fjernt for alt kring han, skodande inn i horisonten. Skulpturen viser det store potensialet Svor hadde – eit potenisal han til liks med mange andre skulptørar i samtida ikkje fekk realisert til det fulle.

Svor fekk ikkje råd til verken å stifte familie eller få seg skikkelege arbeidsforhold. Vestlendingen vart buande i Oslo, i små hyblar kombinerte med atelier, og måtte knuse fleire skulpturar grunna plassmangel. Han kom seg sjeldan heim til Hornindal, til det var reisa for kostbar, og ei reise måtte også planleggast nøye, då leirskulpturane han til kvar tid arbeidde med, måtte haldast fuktige, elles ville dei sprekke opp og verte øydelagde.

Eldsjelene

Han døydde ugift i 1929, og etterlet seg heile 450 skulpturar, dei fleste i gips. Etterkomarane av søskena tok tak i arven med stor energi, fekk han transportert til Hornindal og skjenkte han til heimkommunen. Slike gåver har det med å bli stuva vekk og gløymde. Men utrøyttelege eldsjeler dreiv på til museet vart reist i 1953, eit staseleg bygg laga spesielt for å syne fram kunstnarskapet til sambygdingen. Sidan har fleire av dei mest kjende verka komne til museet.

Omfattande utstilling

Den faste utstillinga vart sett opp i 2014. Ho er svært rikhaldig, utan å verke overlessa. Kvar skulptur har godt med rom kring seg. Utstillinga er bygd opp tematisk, her er dei første arbeida, interiøret frå atelieret, rader med portrettbyster, her ser vi kor grundig han arbeidde med fonteneskulpturen «Bylgja» (Oslo, 1911–1920), med ei mengd utkast før han var nøgd med komposisjon og uttrykk.

Svor gjorde det ikkje lettare for seg sjølv ved å halde fast på eit naturalistisk, nyromantisk uttrykk som vart rekna som gamalmodig i samtida. Når vi ser arbeida i dag, tyder dette lite. Vi beundrar heller det stillferdige, samstundes livfulle uttrykket i dei reinskorne figurane. Han har fleire gode grupper, det er særleg vanskeleg å balansere samspelet mellom to kroppar som skal sjåast frå alle sider. «Det siste pulsslag» (Paris, 1895) speler på kontrastane mellom dei sterke lemmane til den unge kvinna og den livlause kroppen som er i ferd med å gli ut av armane hennar.

Stadig fornying

Framleis arbeider eldsjeler med å sanke inn pengar for å få støypt gipsskulpturane til Svor i bronse, og nye skulpturar vert sett opp i parken. Dette kontinuerlege engasjement er med å halde både kunstnaren og museet levande. Såleis kan Svormuseet stå som førebilete for både dei små og dei største musea, og til inspirasjon for at det går an å lage utstillingsinstitusjonar av høg kvalitet også på ein liten stad.

Eva Furseth