Nasjonalmuseet på Færøyane

Fast samling

8. februar–31. desember
Listasavn Føroya, Tórshavn

I rom etter rom er om lag 300 verk valde ut til å syne fram den færøyske kunsten frå 1800-talet til i dag – ein frodig presentasjon av ein liten nasjons store og mangfelte kunstnarlege aktivitet. Denne utstillinga åleine er verd ei reise til øyriket.

Museet har ein langstrekt del som rommar den faste samlinga, sjarmerande konstruert av ei samanhengande rad med paviljongar i tillegg ein utstillingssal med stor takhøgd, til skiftande utstillingar. Bygget ligg øvst i Vi¿arlundin, ein skogkledd park som strekker seg ned til sentrum av Tórshavn. Golvet i museet er faktisk laga av tømmer etter ein orkan som velta ned store delar av denne skogen på 80-talet. På dei elles skogfrie øyane er treverk ei importvare.

Øygruppa består av 18 øyar av vulkansk opphav, ligg i det nordlege Atlanterhavet og har 52.000 innbyggjarar. 17.000 av desse bur i hovudstaden Tórshavn, kalla opp etter den norrøne guden Tor. Færøyane var ein del av Noregsveldet, seinare ein del av kongeriket Danmark. Sidan 1948 har Færøyane hatt indre sjølvstende, med to representantar i det danske Folketinget. Færøyane er ikkje medlem av EU, trass i at Danmark er det.

Ein dynamisk prosess

Museet har vore stengt i fleire månader for utbetring. Samstundes har dei nytta høvet til å gje den faste samlinga ei nymontering. Kvar av dei tolv salane har fått sitt tema, som hav, landskap, religion og tradisjon. Denne inndelinga gir høve til å blande sjangrar og samstundes vise fram verk frå forskjellige periodar side om side.

Dette gir eit spenstig, dynamisk uttrykk, samstundes som ein opplever romma som ordna einingar. Når vi går frå rom til rom, vert fargar slyngde mot oss. Her er ei reise gjennom kunstretningar som viser nærleik til nordisk kunst. Nasjons- og identitetsbygging står ekstra sentralt i ein slik liten nasjon ute i Atlanterhavet. Her er mange skildringar av det særprega trelause landskapet med bratte, grøne fjell opp frå eit frodande hav.

Bildekunsten har heilt sidan 1800-talet vore særs viktig for nasjonalkjensla. Fordelen med å vere så liten er at då veit ein det. Då innser ein at nasjonsbygging er ein dynamisk prosess ein aldri kan ta pause frå.

Eg er oppvaksen på Færøyane og har gått inn og ut av dette museet sidan eg var småjente. Det er underleg å sjå att verka som eg liksom har under huda, som eg har vakse opp saman med, og korleis eg gradvis har endra måten å sjå dei på etter kva livssituasjon eg sjølv har vore i. Kvar gong eg ser slike faste samlingar eg har god kjennskap til, tenker eg på kor viktig det er for identiteten at ein har slike faste punkt i livet ein stadig kan vende attende til.

Heim frå gravferd

Det flottaste av verka eg visste om som barn, er verket eg framleis set høgast, «Hjem fra begravelse» (1937) av Sámal Joensen-Mikines (1906­–1979). Det høge og langstrekte måleriet er halde i saftig mørke og tunge blåtonar.

Dei sørgande sit tett i båten, likevel så einsame. Det er ei still og dyster stemning over bildet. Figurane er sterkt forenkla, ansikta er som masker, likevel så kraftige, individuelle uttrykk for sorg. Motivet er bygd opp i ein trekantkomposisjon som nærast veltar over oss, dreg oss inn i motivet.

Verket viser til det sårbare livet, kor utsett ein var i det dramatiske tilværet ute i havgapet, drukningsulukkene på havet, korleis tuberkulosen herja på land. Samstundes er det noko ved verket som i tillegg løftar det ut av tid og stad, som om vi er passasjerar i båten til ferjemannen Karon, som i gresk mytologi frakta menneska over til dødsriket.

Kvalkrigen

Mikines er særleg kjend for fleire monumentale måleri av grindadrap, ekspresjonistisk skildra basketak mellom menneske og dyr i bølgjer som er farga raude av blod. Grindkvalfangst har gjennom fleire hundreår vore viktig for overlevinga på øyene. Det har lenge vore konflikt mellom internasjonale aktivistar og deltakarar, som meiner at aktivistane ikkje har tilstrekkeleg kunnskap om fangstmetodar og verdien tradisjonen har i slike små samfunn.

Denne motsetninga vert på elegant vis teke samla opp i skulpturen «Whale-War» (2019) av Edward Fuglø. Ein grindkval i naturleg storleik er utforma av 32.000 leikesoldatar i plast. Frå dyret kjem det ei jamn mumling. Legg ein øyret inntil magen, høyrer ein eit lydspor som bølgjer fram og tilbake, med stemmer som argumenterer for og imot fangsten, alt akkompagnert av lydar frå fangstsituasjon og «Grindevisen», eit kvad som plar syngast til kjededans. Snakk om å ta tak i elefanten i rommet!

Vi ser korleis Beynta av Reyni har pensla opp ein bonde som baskar med ein diger vêr. Ut frå tittelen skjønar vi dette er bestefaren hennar. Så kvardagsleg skildra og likevel surrealistisk som noko frå ein draum. Vi kjem så tett på at vi nesten får sauen i fanget der han prøver å vri seg ut av grepet til den gamle mannen. Den side ulla flagrar i alle retningar, bølgjande linjer vert tekne opp att i graset, himmelen, smeltar dyr og natur saman. Den gamle mannen skil seg ut med dei mørke fargane. Verket er ope, det er opp til oss korleis vi ønskjer å lese det vi ser.

Det er eit kulturelt særtrekk for nasjonen at kunstnarane verkar sterkt forankra i fortida samstundes som dei viser stor nyfikne overfor internasjonale straumdrag. Dette kan vere del av forklaringa på kvifor Færøyane gjennom tiår har fostra fleire kunstnarar enn andre europeiske land i forhold til folketalet.

Den nyare kunsten breier seg ut over fleire teknikkar og uttrykk, det tradisjonelt færøyske vert meiningslaust å vidareføre inn i vår tid. Kunsten speglar tida og fortel om ei ny tid, ein ny måte å vere færøysk på.

Eva Furseth