Den store og mangfelte utstillinga NO NO NSE NSE er den første separatutstillinga til finske Jenna Sutela (f. 1983) i Noreg. Utstillinga, som vert send vidare til Oslo Kunstforening i haust, tek føre seg andre former for medvit og intelligens enn den menneskelege. Verka er store og komplekse, utvikla i samarbeid med vitskapsfolk, teknikarar og andre kunstnarar.

Kunstnarar har arbeidd tett med avansert teknologi sidan Leonardo da Vinci under renessansen, og vi har mange gode eksempel på slikt samarbeid innan norsk samtidskunst. Dette er også tema som passar særs godt i NTNU-teknologiens hovudstad.

Den vanskelege tilfeldigheita

Hovudverket «I Magma» (2019) er noko så tilsynelatande banalt som lavalamper. Dei er forma som hovudet til kunstnaren, ei form for sjølvportrett, og fylte med flytande voks i ulike sterke fargar. Under dei står det ei varmelampe som får formene til å sirkulere i kolben. Det er artig å sjå att denne konstruksjonen, som vert så sterkt assosiert med 60-åra, psykedeliske stoff og hippiekulturen, fram til dei på dei ironiske 80-åra vart stempla som noko at det mest smaklause på jordkloden. Det er likevel ikkje til å kome forbi at dei har nærast hypnotiserande verknad. Det gjer godt å følgje med på desse dansande mjuke boblene med auga. Kan hende 60-åra er på veg attende?

Sidan det har vist seg at desse flytande buktande formene i glødande fargar dannar mønster som er uråd å føreseie, vert lampene nytta innan avansert datateknologi. Det finst heile vegger fylte med lavalamper som er kopla til programvarer som analyserer rørslene i lampene. Frå denne informasjonen vert tilfeldige talrekkjer genererte. Det tilfeldige er mykje vanskelegare å skape enn ein skulle tru, og den digitale verda er grådig etter talkombinasjonar som ikkje kan knekkjast. Utruleg nok genererer lavalamper omtrent 10 prosent av all kryptering som vert nytta til å beskytte informasjon verda over.

Sutela har også laga eit system som analyserer kvar og ein av sju utstilte lavabystar. Dei er kopla til ein applikasjon som publikum kan laste ned på telefonen sin. Her får du sjå voksen pulsere, og ei programvare omtolkar formene til ord som vert sende til telefonane som orakelsvar om den kollektive framtida vår – noko som vert litt pussig, då utstillinga vart sett opp rett før alt av museum vert stengde på grunn av ein verdsomspennande sjukdom. Ideen er nyskapande og skjerpande og kan i teorien illustrere poenget til kunstnaren: Vi må godta at vi ikkje har heilt kontroll over korleis kunstig intelligens lærer og utviklar seg, og vi må gje slepp på tanken om at dette vil skje innan menneskeleg forståing. Samstundes synest eg ikkje applikasjonen hjelper meg særleg, med orakalmeldingar som «You are not to be a tree» eller «You have in the two golden fragments». I tillegg er det stilt ut fotoverk av bystane, verk av meir dekorativ kvalitet som tilfører lite.

Eit eincella mysterium

I museumskjellaren får slimsoppar boltre seg. Dette er eincella organismar som har vore uendra gjennom ein milliard år, lenge før sjølv det enklaste nervesystemet fanst. Dei kan likevel undersøkje omgjevnadene, finne dei mest effektive rutene mellom mange alternativ, hugse og ta avgjerder, trass i at dei ikkje har hjerne.

I utstillinga er det stilt ut labyrintar som er freste ut i pleksiglas. Det er lagt inn nokre havregryn, så vi kan sjå med eigne auge korleis soppen leitar fram snarvegane til maten med trådarmane sine.

Dette er ein intelligens vi enno ikkje forstår, men som kan få stor verknad på livet vårt. Forskarar nyttar soppartar i svært avanserte studium. Slimsoppen vert mellom anna nytta til å forske på korleis ein utviklar køyremønstera til sjølvkøyrande bilar, og ein eksperimenterer med å utvikle biologiske datamaskiner baserte på slimsopp. I filmen RI JIRI I O WA NU RU DAINICHI T-1000 (2016) liknar Sutela slimsoppen med den nærast uovervinnelege roboten T-1000 frå filmen Terminator 2, som var sett saman av ein sjølvregulerande flytande metallsubstans. Til liks med slimsoppen kunne roboten skifte form og knusast, og elementa fann saman att. Slike samanlikningar er nyttige for å lette forståinga vår, og også fabulere vidare på nye måtar som denne merkelege livsforma kan brukast på.

I andre videoverk nyttar Sutela såkalla wetware, der hardføre mjølkesyrebakteriar vert kopla til datateknologi som er utvikla for å kjenne att språk. Målet er å søkje etter språk utover dei vi kan førestille oss. For å fjerne oss mest mogleg frå det som finst, eksperimenterer ho med å smelte inn tungetale, automatskrift og liknande. Resultatet er nokre lydspor som er intenst krevjande å høyre på, men som fremjar ettertanke.

Kunstnaren som tverrfagleg forskar

I desse komplekse samarbeidsprosjekta mellom vitskap og kunst verkar det som om estetiske kvalitetar har gått tapt i prosessen. Alle videoverka er ikkje like gjennomførte i utforminga, lydbildet kan forbetrast, og labyrintane til slimsoppane bør ha betre rammeverk, for å nemne noko. Så her er det eit stort potensial for endå større kunstopplevingar.

NO NO NSE NSE er uansett ei spennande utstilling. Materialet er så framandarta at det nærast er utanfor vår fatteevne. Men her kjem kunsten oss i møte. Trass i at verka baserer seg på teknologi og til dels tung teori, har Sutela funne enkle og effektive måtar å visualisere materialet på. Dette er teknologi som er i rivande utvikling og i ferd med å verte ein del av kvardagen vår, og som derfor er viktig å kjenne til.

Eva Furseth