Veneziabiennalen

Frida Orupabo, Ane Graff, Maria Teeri, Janne Nabb, Ingela Ihrman med fleire

11. mai–24. november

Kvart andre år vert det fletta inn meir enn hundre kunstutstillingar i den fagre kanalbyen, til eit uoversiktleg edderkoppnett som utgjer Veneziabiennalen. Du går mellom mangestjerners hotell og motebutikkar av den typen som ikkje har prislappar på kleda – og leitar opp samtidskunst frå heile verda.

Det er absolutt å anbefale at ein vitjar biennalen i oktober, aller helst i november. Dei hektiske opningsdagane i mai er spennande, fylte med fest og kjende menneske, men så mykje kunst får ein ikkje sett. Det er timelange køar gjennom heile sommaren. Men på seinhausten er det meir luft mellom verka, og ein får konsentrere seg på ein heilt annan måte. Attpåtil har venetianarane senka skuldrene og kan vere ganske hyggelege, noko som slett ikkje alltid er tilfelle når det kokar som verst.

I denne eldste av alle kunstbiennalar vert ein bombardert av inntrykk, her ser ein dei kunstnarane som vi kjem til å sjå att i galleri og museum dei neste åra. I biennalen finn ein både nasjonale paviljongar og store hovudutstillingar som i år er kuraterte av Ralph Rugoff, som mellom anna har vore direktør for Londons Hayward Gallery i ei årrekke. Rugoff har sett av god plass til norske Frida Orupabo, den sjølvlærde kunstnaren som vart oppdaga på Instagram og har gjort kometkarriere. Det er få norske kunstnarar som har blitt viste i hovudutstillinga, sist gong var i 2011. Orupabo lagar underfundige fotokollasjar med tema som rasisme og postkolonisme. Gjennom eit leikent, nærast absurd uttrykk lagar ho ikoniske bilde som vert hengande på netthinna vår.

I vår tid

Det overordna temaet for biennalen ligg i den tvitydige tittelen «May You Live in Interesting Times», og skal forståast som eit blikk på verdssituasjonen, med vekt på klimaendringar, fattigdom, ufred og flyktningkriser. Dette er eit tema store delar av kunstnarane har vore opptekne av i ei årrekke. Det verkar noko paradoksalt at slike tema vert falda ut utan at dei fysiske omgjevnadene vert kommenterte i særleg grad: Venezia er i ferd med å bli slukt av havstiginga, bygningane er prega av meir forfall for kvar gong eg vitjar byen, og husværa er for kostbare for lokalbefolkninga, som pendlar lange avstandar kvar morgon for å kome på arbeid i denne sydande turistbyen.

Truleg var det ikkje meininga, men biennalen er blitt eit slåande bilete på kor makteslause reaksjonane våre er i møte med krisene som må løysast i vår tid.

Såleis er det ikkje til å undrast over at bidraget til Litauen fekk prisen for beste nasjonale utstilling. Her var eit stort, fråflytta industribygg omgjort til badestrand, og kvar laurdag vert operaen Sun & Sea synt. Scena er imponerande tillaga, koret er kledd for ein varm dag på stranda, kring dei leikar born og endåtil hundar. Her er bodskapen sungen ut i klartekst og går kort sagt ut på at vi møter klimaproblema med å smørje på meir solkrem. Men ein hadde ikkje trunge å gå omvegen om stranda – dei kunne like godt vist spegelbilde av publikum, eller oversiktsbilde av Venezia. Installasjonen masserer meir enn han skakar oss.

Fritt Ghana

Det som gjorde sterkast inntrykk på meg, var Ghana Freedom. Det er første gong Ghana har ein paviljong, og utstillinga er prega av store ambisjonar. Her har kuratorane forstått korleis eit biennalepublikum beveger seg. Dei loser oss gjennom digre veggkonstruksjonar og får oss til å gløyme den hektiske biennalefeberen.

Blikkfanget er «Earth Shedding Its Skin» (2019) av El Anatsui. Han er ein av få afrikanske kunstnarar som har lukkast internasjonalt utan å flytte frå kontinentet. Gjennom ei årrekke har han utforma teppe av resirkulert materiale i tradisjonelle teknikkar, og han gjorde også stort inntrykk på biennalen i 1990 og 2007. Denne gongen er gule flaskekorkar i metall hamra flate og bundne saman til ein gigantisk installasjon. Teppet har eit slite uttrykk, som hamen til ein slange som er i ferd med å fellast. Her fortel kunstnaren på ein vakker, subtil måte om europeisk utbyting, ei utarming av naturressursar som no veltar mot oss som ein enorm vegg av overforbruk og søppel. Vi treng eit hamskifte.

Vi blir heller ikkje upåverka av Felicia Abban. Ho er den første kvinnelege fotografen i Ghana. Her heng kvinneportrett frå seksti- og syttitalet tett i tett i det ein kallar salongoppheng. Her har Abban portrettert seg sjølv og andre elegante ghanesiske kvinner i tradisjonelle kostyme og vestlege klede. Det er ei særleg stemning i bilda, stolte sjølvmedvitne kvinner, tydeleg prega av at Ghana endeleg vart fritt nokre år tidlegare. Blikka og haldninga til kvinnene fortel at sjølvstende ikkje berre er ein politisk fridom, men høve til å skape eit eige språk for kulturell utfalding og definere eigen identitet, og såleis ta del i samtalen med det som ligg utanfor landegrensene.

Norden

Noreg har ingen eigen paviljong, men har delt hus med Sverige og Finland sidan 1962. Den nordiske paviljongen er teikna av Sverre Fehn, eit elegant bygg i glas og betong, som løyser opp skilnaden mellom ute og inne. Det har ein open glasfasade, og midt i utstillingsrommet veks trestammar tvers gjennom taket.

Her viser Ane Graff saman med svenske Ingela Ihrman og den finske duoen Nabbteeri utstillinga «Weather Report: Forecasting Future». Kunstnarane har valt ei vitskapleg tilnærming og syner dei nesten umerkelege klimaendringane som er så små og langsame at vi ikkje fangar opp alvoret. Langtidsvarsel i vêrmeldinga har det med å slå feil, så eit godt tankebilde er det ikkje. Både det finske og det svenske bidraget var også skuffande tamme, og ein ser ei av ulempene med å dele paviljong.

Etikettar og amulettar

Installasjonane til Ane Graff vekker meir interesse. Ho stiller ut tre store glaskabinett i vass­drukne, sjuklege versjonar av fargane i det norske flagget. Kvar av dei langstrakte boksane syner oss kjemiske cocktailar av stoff vi omgjev oss med til dagleg. Glasformene har ein venleik som nærmar seg det smaklause, som ein referanse til dei billige suvenirane ein får kjøpt i byen, skilta med «ekte muranoglas», medan dei eigentleg er laga i Kina.

Verka kan synast meiningslause om vi ikkje samstundes granskar dei fyldige verksetikettane. Her må vi stave oss gjennom kompliserte ingrediensar, og vi kan ikkje kritisere kunstnaren for å vere lite tilgjengeleg gjennom bruken av uforståelege framandord; dette er stoff som er brukte i kvardagslege produkt og lista opp på emballasjen. Vi har vant oss til å ete, smørje oss inn med og drikke stoff vi ikkje anar verknadene av. Graff synleggjer korleis menneskekroppen vert forma av vår tid. Tilsynelatande uskuldige produkt som pudder og hårfargemiddel har miljøgifter som kan føre til autoimmune sjukdommar.

Som ein renessansekunstnar arbeider Graff tverrfagleg. I samarbeid med forskarar har ho skapt installasjonar der store mengder stoff reagerer kjemisk med kvarandre. Såleis endrar framsyninga hennar seg gjennom heile utstillingsperioden. Glas sprekk og innhaldet siver ut, andre stoff dannar krystallar som svell som svulstar. Innimellom formene har Graff hengt opp lykkeamulettar som refererer til sjukdommar som Alzheimers og MS, lidingar som bryt ned kroppen. Når medisinen ikkje verkar, tyr ein til overtru.

Eva Furseth