Utstilling

Kunstnernes Hus:

Den 137. Haustutstillinga

Oslo, 7. september–13. oktober

I år femner Haustutstillinga breitt, svært breitt. Samstundes er fleire av temaa som har vore intenst nærverande dei seinare åra, i liten grad representerte. Få verk omhandlar samiske tema, og kunstnarleg behandling av klima, krig, konfliktar og politikk er det lite av. Tunge, dystopiske arbeid er også fråverande.

Rett nok manar mange av verka til alvor og refleksjon, men på subtile måtar, slik at bodskapen kjem meir smygande, gjerne balansert med estetikk, eller undring. Mange av verka får oss endåtil til å le. Mellom anna er det mykje humor kring fallosar. Marianne Saures keramiske penisar har forskjellige gradar av ereksjon. (Eg lurer på om det er tilfeldig at figurane er plasserte ved naudutgangen.) Aksel Ree har hogd ein daff penis i marmor, omkransa av realistisk forma blomsterkransar, med den talande tittelen «Aftensang».

Og så er det den forfriskande vanvitige Agent 007-filmen til Matias Hellberg, der skodespelarane har masker over underlivet, slik at penisen stikk ut gjennom munnen.

Det er også gledeleg at juryen har valt ut kunstnarar frå heile Noreg, mange med bakgrunn frå andre land. Også alderen på kunstnarane varierer stort, sjølv om dei heilt unge er fråverande. Eg oppmodar med dette om at fleire unge sender inn verk til neste år.

I år er monteringa rotete. Det går særleg ut over teikningar, tekstilar og måleri.

Foto: Eva Furseth

«Alderen på kunstnarane varierer stort, sjølv om dei heilt unge er fråverande. Eg oppmodar med dette om at fleire unge sender inn verk til neste år.»

Eva Furseth

Måling og søppel

Eit anna påfallande trekk er fråværet av digitale verk og verk som tematiserer kunstig intelligens og moderne teknologi. I staden er ein god del av dei utstilte arbeida referansar til 1900-talsverk. Her er mellom anna collagar av måling og søppel, ein har kombinert pelsdyr og pappmasje, her er optisk kunst, mange analoge foto og videoverk og ein readymade av ein vask.

Atle Selnes Nielsen (f. 1978) viser ein kinetisk lydskulptur laga med analog teknologi. Fleire av elementa er utskorne i tre eller forma i metall. Lydane som kjem ut av denne finurlege konstruksjonen, kan slett ikkje forklarast, dei må opplevast.

Her er også filmar i den eldste animasjonsforma som finst, nemleg den omstendelege stop-motion-teknikken, som den søte filmen Anna Sofie Mathiasen (f. 1995) har laga om ein trist pingvin som forsøker å finne att gleda i hagearbeid.

Også miniatyrportrettet har fått sin renessanse med «Gerd» (2018), måla av kunstnarduoen Askheim Melsom. «Gerd» er del av ein serie måleri av kunstnarvennar. Miniatyrar var svært populære frå 1500-talet til dei vart erstatta av fotografi på 1800-talet. Dei ørsmå bilda vart laga for å kunne haldast og sjåast på nært hald, og var gjerne avbildingar av nokon som stod hjartet nær. No som dei fysiske fotografia er så godt som vekke, kan det vere tid for å blåse støv av denne tradisjonen?

Oljemåleriet «Gerd» (2018) av duoen Askheim Melsom måler berre 5 x 7 centimeter.

Foto: Gunnar Kåre Hansen

Her er også nytolkingar av søppelkunst-assemblagen – den røffe samanstillinga av avlagde gjenstandar som var særleg vanleg i etterkrigstida. Samson Addae (f. 1999) har laga eit veggbilde av klede som er sausa inn med måling. Den kaotiske komposisjonen har ein kraftig relieffverknad. Sjølv om uttrykksforma er tilbakeskodande, er temaet uhyggeleg aktuelt når ein ser på tittelen på verket, «Kantamanto». Dette er ein kjend marknad i Ghana der Vesten dumpar kassert tøy i slike mengder at plagga dannar enorme, fjelliknande haugar.

Levande bilde

Det er mange lyd- og videoverk i år, så det er lurt å setje av god tid til besøket. Dessverre er den flotte og komfortable kinosalen berre open på laurdagar. Resten av veka må publikum nøye seg med to mindre skjermar med to par hovudtelefonar til kvar. Såleis får mange av dei besøkande ikkje høve til å sjå så mange videoverk. Det er svært synd, for i år er kvaliteten høg.

Eg vil særleg framheve den sjarmerande «Hjertøya Å Hjertøya» av Karianne Stensland (f. 1969). Filmen tek utgangspunkt i ein ukjend del av kunsten til den kjende tyske konstruktivisten Kurt Schwitters (1887­–1948). Han budde på Hjertøya utanfor Molde på 1930-talet, og her måla han mange figurative landskapsbilde som han bytte vekk mot mat og andre varer. Desse verka er lite påakta, i kontrast til den avantgardistiske kunsten som han skreiv seg inn i kunsthistoria med.

I filmen vert vi med heim til fire eigarar av landskapsmåleria hans. Filmen er uhøgtideleg i stilen, prega av tillit og nærvær. Det er nydeleg å høyre om deira oppleving av kunsten og korleis måleria har vorte del av identiteten og tilhøyrsla deira. Det er fint når ein får dra kunsten ned frå pidestallen og få ei påminning om korleis folk vert knytte til verk dei har hengande i heimen sin.

Ein annan film som vert vanskeleg å gløyme, er «Not Actual Gameplay» (2023) av Ørjan Amundsen. Dette er ein film som skil seg frå Hjertøya-filmen på alle måtar. Her får vi ikkje fortalt ei historie, vi vert snarare utsette for eit skred av kjappe synsinntrykk og fengande slagord omhylla av eit dundrande og komplekst lydbilde. Her florerer det av referansar til statussymbol som dyre bilar og lekre teknologiske innretningar. Sjølvnytande posering og forbruk vert kryssklipt med ein planet som går opp i flammar, alle menneska bukkar under for så å vakne til liv att i ei anna eksistensform.

Amundsens film er rein og sober i uttrykket. Det er vanskeleg å seie kva som er henta frå dataspel, reklame eller film, og kva som er laga med kunstig intelligens. På same vis som i søppel-
assemblagen til Samson Addae har Amundsen sanka inn fragment frå ulike digitale kjelder. Resultatet er lekkert og forførande, eit treffande bilde av vår tid.

Innan dataspel tyder not actual gameplay at det som vert vist, er ein trailer eller ein prøveversjon som ikkje treng å vere heilt lik det ferdige spelet.

Såleis kan «Not Actual Gameplay» sjåast som ein moderne visjon av gudediktet «Voluspå» frå Den eldre Edda.

«Veiåpning» (2023) av Helge Skodvin heng inneklemt i eit hjørne. Dette er eit nydeleg situasjonsbilde, der musikantane strevar seg over autovernet, kledde i stive uniformer, berande på store instrument, medan den nye vegen strekker seg langt, langt innover bildeflata.

Foto: Eva Furseth

Brottsjø

Verket som gjorde mest inntrykk på meg, er òg det største av verka. «Brottsjø» (2023) av Johannes Engelsen Espedal er laga av eit gamalt stakittgjerde frå gravlunden til Hoff kyrkje på Østre Toten.

Eg såg verket i fjor, då det var stilt ut i tepaviljongen ved Peder Balke-senteret, som ligg rett ved kyrkja kunstnaren henta gjerdet frå. Gjerdestubbane er stabla oppå kvarandre til ein diger og bølgjande formasjon. Dei sprikande plankane lener seg mot oss, dannar ein rytme som nettopp kan minne om korleis bølgjer kan bryte og falle med stor kraft i uroleg sjø.

Samstundes er det noko spøkelsesaktig over det slanke og nette gjerdet, som har tydeleg preg av lang tids bruk. Målinga er for lengst forvitra, og treverket er overgrodd med mose og lav. Treverket har lenge gjort nytte for seg ved å gjerde inne døde menneske, men er no kassert og i ferd med å rotne vekk.

Rotete montering

Juryen har gjort ein god jobb med å velje ut verk. Sjølve monteringa er ikkje like imponerande. Fleire stader verkar det som arbeida er hengde på veggen utan tanke på om dei kler kvarandre. Dessutan ville mange av dei romlege verka hatt godt av å verte løfta opp på soklar.

Mest uheldig er dei raude fargeflatene som er plasserte i kvart av dei elles kvitmåla utstillingsromma. Juryen hadde eit ønske om å bruke denne raudfargen for å knyte utstillinga til takfreskoen som Per Krohg laga i taket i trappegangen i 1932.

Dette grepet er uheldig på to måtar. For det første fungerer det slett ikkje som noka hyllest til Krohg. For det andre vert fargefeltet svært forstyrrande for fleire av arbeida.

Især lid det store abstrakte måleriet til Gunhild Sannes (f. 1988) av plasseringa. Dei sarte fargefilmane i blå og grøne tonar vert vanskelege å oppfatte når halve veggflata bak verket er raud og den andre halvdelen kvit, og når måleriet attpåtil er omkransa av verk i heilt andre teknikkar.

Eva Furseth