Den Nationale Scene, Lille Scene

Harold Pinter:

Vaktmesteren

Omsett av Jens Gundersen
Regi: Carl Kjellgren
Scenografi og kostyme: Ilkka Isaksson

Vaktmesteren (1960) var stykket som gav den seinare nobelprisvinnaren Harold Pinter eit kommersielt gjennombrot som dramatikar. Sjølv om det ikkje er blant hans aller beste, dessutan er i lengste laget og heller ikkje har utvikla den pinterske «trugsmålkomedien» til fullending, syner svenske Carl Kjellgren gjennom sin regi at det er dramatikk av godt merke. Og ein tekst med relevans også for vår tid.

Maktkamp

Stykket utspeler seg i eit trongt, uryddig rom i ein nedsliten bygard i London. Eit London, og England, som står i overgangen mellom etterkrigsnaud og fastlåste klassestrukturar på den eine sida og aukande velstand, materialisme og større personleg fridom på den andre. Universet dramatikaren syner oss, er nokså stussleg og trist, og dei tre personane i stykket synest heller ikkje å ha von om ei lysande framtid – sjølv om dei, kvar på sitt vis, ber på ein liten draum om noko betre.

Den tidvis valdelege og temmeleg kyniske Mick eig bygarden, og bror hans, Aston, bur i rommet der handlinga utspeler seg. Vennlege Aston er sårbar etter elektrosjokkterapi, ei oppleving han skildrar i ein rørande monolog. Han bergar den langt eldre Davies ut av ein slåstkamp og gir han husly for ei stund. Dette blir opptakta til ein maktkamp, eit hauk-over-hauk-spel med skiftande posisjonar og stadige freistnader på manipulasjon frå Davies og Mick. Det handlar ikkje berre om makt, men også om bevare sjølvrespekt og verde.

I sentrum for dette spelet står han som har mest å vinne og lite å tape, omstreifaren Davies. Sjølvoppteken, framandfiendtleg og blotta for empati driv han eit splitt-og-hersk-spel med brørne, men skjønar for seint at han har sin overmann i intrigante og uføreseielege Mick, som berre leikar seg med han.

Nerve

Langt på veg kan framsyninga opplevast som ein serie monologar. For sjølv om Davies og Mick er fulle av ord, som renn ut av dei i strie straumar, er det ikkje så mykje dei kommuniserer. Kvar er oppteken av seg og sitt. Av dette oppstår humor. Inntil framsyninga etter ei tid sluttar å vere morosam, og eit mørkt alvor tek over.

Stykket illustrerer også til fulle noko Pinter sa i nobelforedraget sitt i 2005: «Det er ikkje slik at ting treng å vere enten sant eller usant; ting kan vere både sant og ikkje sant.» Trass i ordrikdommen, som kunne vore kutta noko, syter regi og spel for at vi merkar nerven i framsyninga frå byrjing til slutt.

Det er ei glede å sjå korleis veteranen Jon Ketil Johnsen har utvikla seg dei siste åra. Han markerte seg tydeleg i Lucy Kirkwoods Våre barn for to år sidan. I Vaktmesteren står han fram som den berande skikkelsen, som i gestar, kroppsspråk og replikkføring teiknar eit fasettert bilete av Davies. Kristian Berg Jåttens halvt demoniske og gjennomført manipulerande Mick står godt til denne Davies, og saman speler dei kvarandre gode. Herman Ljung Opedal gjer Aston truverdig, men hans person er frå forfattarens side langt meir anonym. Timinga, som er så viktig hos Pinter, beherskar heile trioen til fulle.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar og journalist og fast skribent i Dag og Tid.