Det Norske Teatret, Hovudscenen

Albert Camus:

Caligula

Omsett av Tove Bakke
Regi: Peer Perez Øian
Scenografi: Etienne Pluss
Kostyme: Bianca Deigner
Komponist: Gaute Tønder

Slik den internasjonale stoda er nett no – og slik ho var då Albert Camus fullførte stykket sitt, i 1944 – ligg det nær å sjå Caligula som ein kritisk kommentar til tyranni og autoritære tendensar. Slik var det nok òg tenkt. Men stykket om den galne romerske keisaren er også eit absurd idédrama, noko som ikkje heile tida kjem så godt fram i denne oppsetjinga på Det Norske Teatret. Og då er det tale om meir ålmenne idear som meininga med livet og kva som er den rette måten å styre staten på.

Så har det også ei humoristisk/komisk side. Kva skjer om du tek andre menneske på ordet, ikkje berre tolkar det dei seier som uforpliktande talemåtar? Kva skjer om du vil følgje ein tanke eller idé heilt til den ytste konsekvensen? Kva skjer når fridommen din blir grenselaus?

Då Caligula (eigentleg Gaius Julius Cæsar Augustus Germanicus, år 12–41, keisar 37–41) mister søstera si, som òg var elskarinna hans, går han gjennom ei livskrise som endrar han radikalt. Om det som følgjer er galskap eller noko anna, står ope.

«Kva skjer når fridommen din blir grenselaus?»

Resultatet er at den unge keisaren, som dei få åra han har sete med makta var svært omtykt, no blir opplevd som eit trugsmål av senatorane som omgir han. Framfor alt ser dei sine eigne privilegium som truga, så langt utover det synest dei ikkje sjå. Medan Caligula (Karl-Vidar Lende) turar fram med sine nye ideal, som også inneber å drepe både høg og låg, rottar senatorane seg saman for å gjere ende på han.

Gradvis går alt kring han i oppløysing, noko som i scenografien kjem til uttrykk ved at det elegante styrerommet som første del av handlinga har gått føre seg i, etter pausen er brote heilt ned og står fram som eit einaste kaos. Likeins har spelet endra karakter og gjort det absurde frå første delen endå meir absurd og til tider surrealistisk. Her er det gjort langt meir ut av dette enn hos Camus, truleg for å motverke det stilleståande som ofte pregar slike idédrama.

Albert Camus har skrive eit drama på liv og død.

Foto: Ole Herman Andersen / Det Norske Teatret

Men det er nettopp i samtalane, idédrøftingane, dette stykket speler seg ut. Konfrontasjonane mellom det banalt kvardagslege og dei nye, opphøgde tankane til den nyfrelste keisaren. Han vender seg mot nihilismen, forstått som fråvær av alle verdihierarki og fridom utan måtehald som følgjer av det. Anten han diskuterer med filosofen Cherea (Jon Bleiklie Devik) og hans «betinga humanisme» eller med Scipio (Gina Bernhoft Gørvell), veit han at han ikkje kan motseiast – for det er jo fullkomen konsekvens i alt han meiner! Og fullkomen galskap, som i kravet om å kunne fange månen eller ynsket om å gjere det umoglege mogleg. Men det han til sist synest innsjå, er at ein sviktar mennesket ved å vere konsekvent trufast mot seg sjølv. Difor kan han truleg òg akseptere å døy då han innser at ingen kan frelse seg sjølv og ingen kan vere fri utan omsyn til andre menneske.

 Gjennom ei stram framsyning, som kunne vore endå strammare, får regissør og ensemble fram heilt sentrale – og stadig like relevante – sider ved ein problematikk som kjennest dagsaktuell. Det er eit drama på liv og død, med ein sluttmonolog frå Caligula som verkeleg slit og riv i ein.

Eg har sett Karl-Vidar Lende i fleire roller, på ulike teater, men aldri på det nivået han presterer her. Også Jon Bleiklie Devik, Gina Bernhoft Gørvell og Morten Svartveit (den frigjevne slaven som ikkje vil vende seg mot herren sin) leverer overtydande prestasjonar.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.