Denne månaden brende danskane seg enda ein gong på det vanskelege spørsmålet om Den europeiske menneskerettsdomstolen og korleis maktfordelinga skal vera mellom denne institusjonen og dei danske styresmaktene.

Menneskerettsdomstolen, som har sete i Strasbourg, ville setja ut av kraft eit vedtak om at ein syrisk flyktning som har hatt opphaldsløyve i Danmark i fleire år, ikkje skal ha rett til å få kona si til landet. I vedtaket gjekk domstolen mot danskane med 16 røyster mot 1, altså eit temmeleg klårt fleirtal. Danskane har med stor flid og energi stramma inn på desse reglane gjennom dei siste åra, og dei viser stadig til behovet for innvandringsskjerpande eller innvandringsregulerande tiltak.

Dette har vore ei glidande utvikling. Under press frå Dansk Folkeparti (DF) har både sosialdemokratiske regjeringar og regjeringar under leiing av det danske Venstrepartiet kjøpt seg støtte frå DF ved å gå med på fleire og fleire av desse innstrammingane. I strid med det dei fleste hadde venta, tyder meiningsmålingane på at dette slett ikkje har vore god butikk for DF. Det har vore lita hjelp i at DF har vore svært så jomfrunalske i motstanden mot å gå med i regjeringssamarbeid, eller som dei seier: «Vi lèt oss ikkje freista av ministerbilar. Det er ikkje statsrådspostar vi er ute etter.»

Denne gongen kom den skarpaste kritikken frå den tidlegare leiaren av Dansk Folkeparti, Pia Kjærsgaard, som i 2019 avslutta ein fire år lang periode som folketingspresident.

– Vi skal ikkje ha det slik her i landet at menneskerettsdomstolen i Strasbourg kan setja danske lovvedtak ut av kraft, sa ho.

Fleire i andre parti er samde med henne. Men slik har verda endra seg at det internasjonale samarbeidet, ikkje minst i flyktningspørsmål, fører med seg at instansar som menneskerettsdomstolen kan gripa inn mot interne lovvedtak i medlemslanda.

I Noreg er paragraf 90 i Grunnlova sett ut av kraft, jamvel om sjølve paragrafen ikkje er fjerna. Så framleis står det at «høgsterettsavgjerder er endelege og ikkje kan ankast» – men endelege er dei ikkje, og ankast kan dei altså, dersom menneskerettsdomstolen i Strasbourg vel å overprøva Høgsterett.

I den seinaste danske saka no i juli har den syriske ektefellen som fekk medhald med 16 mot 1 røyst, alt fått opphaldsløyve, og ho bur no i Danmark. Ekteparet er dessutan tilkjent erstatning på vel 75.000 danske kroner fordi menneskerettane deira vart krenkte i fleire år, i strid med det som no altså er gjeldande dansk lov.

Den vidare utviklinga i denne saka er uviss. Regjeringa i København vart åtvara mot å gjennomføra den planlagde lovendringa, og i eit par andre liknande saker hadde menneskerettsdomstolen signalisert at utfallet kunne verta slik vi no fekk sjå. Frå statsministeren og nedover har dei teke nederlaget med fatning og mobilisert skarpskodde juristar med sikte på å finna ein ny lovtekst. Det er ingen risikabel spådom at dette kjem til å ta tid.

Per Egil Hegge