Lytt til artikkelen:

KOMMENTAR

Kva har blasfemidomar i Pakistan med Noreg å gjere? Ganske mykje. Ikkje berre er Pakistan eit norsk bistandsland, og alle kjenner vi Pakistan etter nær 50 år med arbeidsinnvandring. I tillegg lever vi i ei global verd der ei karikaturteikning i Frankrike og ein blasfemitiltale i Pakistan vert tolka ut frå same logikken.

«No må vi handle kraftfullt og i fellesskap, kristne og muslimar (…) for å avskaffa blasfemilovene, utan å tenke på kva offer me må gjere.» Dette var den siste bodskapen til den katolske biskopen av Faisalabad i Pakistan, John Joseph, i mai 1998. Han var ein visjonær og sterk religiøs leiar som arbeidde mot fanatisme, og som protesterte mot dei nådelause blasfemilovene i landet. Han sveltestreika og bar somme tider våpen fordi han var drapstruga.

Den siste kampen han kjempa, var for Ayub Masih, ein ung kristen pakistanar frå delstaten Punjab. Masih vart meld for blasfemi fordi han hadde oppmoda ein nabo til å lese Salman Rushdies Sataniske vers. «Les du boka til Salman Rushdie, vil du sjå det sanne ansiktet til islam», var orda som vart siterte i tiltalen. Det var nok til å få ein dødsdom, slik det også var i Noreg då William Nygaard gav ut Rushdie her til lands. I fortviling og protest mot domen skaut biskop John Joseph seg sjølv utanfor tinghuset i Sahiwal 6. mai 1998. Ingen kan skulde han for at bodskapen hans var tomme ord.

Dødsdømde

Historia om biskop John Joseph er spesiell, men det er ikkje historia om Ayub Masih. Nett no sit om lag åtti personar fengsla, dømde til døden eller til fengsel på livstid for blasfemi i Pakistan. Ein av dei er firebarnsfaren Asif Pervaiz i Lahore. Han vart arrestert i oktober 2013. Då hadde ein kollega oppmoda han om å konvertere til islam, men han nekta. Det førte til at nokon tok telefonen hans og sende ei blasfemisk tekstmelding. Etter sju år i fengsel, 8. september no i haust, kom domen: dødsstraff ved henging. Kva som vil skje, veit vi ikkje.

Enno har ikkje styresmaktene gjennomført avrettingar for blasfemi. Som regel vert den tiltalte frikjend i høgare rettsinstansar, etter kanskje ti år i fengsel, på grunn av bevismangel. Men om nokon vert frikjende av retten, vert dei ikkje frikjende av folket. Av frykt for å verte drepne kan dei ikkje vende tilbake til lokalsamfunnet.

Slik er det for Sawan Masih frå Lahore. I 2014 vart han dømd til døden ved henging etter at ein muslimsk ven påstod han hadde fornærma Muhammed. Blasfemiskuldinga førte til at over hundre kristne heimar vart sette fyr på. For ein månad sidan vart Masih frikjend, men han må leve i skjul.

Då Asia Bibi, ei kristen fem­-
barnsmor, vart frikjend etter åtte år på dødscelle i 2018, lamma ekstremistane fleire byar med valdelege demonstrasjonar. Fleire titals blasfemitiltalte er dei siste tiåra drepne av ekstremistar. Ein av dei var Tahir Ahmed Naseem, ein ahmadiyyamuslim som vart skoten i rettssalen i juli i år. Ifølgje den falske skuldinga hadde han hevda at han var ein profet.

Råkar minoritetar

Pakistan er eit av 13 muslimske land som formelt har dødsstraff for blasfemi. Blasfemilovane råker dei religiøse minoritetane, som kristne og hinduar, men i enda større omfang fråfalne eller annleistenkjande muslimar.

Kvifor desse absurde reaksjonane? Kva inneber eigentleg krenking av profeten? I landa med dei strengaste blasfemilovene er det ikkje berre dei religiøse kjenslene som vert krenkte, men Allah sjølv. Og i Pakistan, der det er særleg ille, har blasfemi ei spesiell tyngd fordi nasjonen vart fundert på religiøs identitet då landet vart skilt ut frå India i 1947. Landet skulle nettopp vere heimlandet til muslimane i Søraust-Asia. Slik vart det òg viktig for staten å utøve rett islam.

Blasfemilovgivinga vart stramma til frå 1980-åra og fram til i dag, til protestar frå både moderate muslimar og minoritetar. I 2011 vart guvernøren i Punjab-provinsen Salman Taseer skoten av si eiga livvakt på grunn av motstand mot blasfemilovene. Drapsmannen fekk dødsstraff, men hundre tusen pakistanarar protesterte i gatene og hylla kampen hans for blasfemilovene.

Når religiøs identitet og rett tru vert kopla på autoriteten til staten, vert blasfemi ei politisk kampsak. Vi kan godt sjå til vår eiga historie for å skjøne logikken. I Norske Lov 1687 vart det slege fast at kvar ein som lasta Gud eller spotta Guds namn, ord eller sakrament, skulle få tunga skoren ut av munnen. Dinest skulle bøddelen kappe av hovudet og til sist sette både hovudet og tunga på ein stake.

Ifølgje rettshistorikar Jørn Øyrehagen Sunde har historikarane ikkje funne nokon som vart avretta eller fekk tunga skoren ut for blasfemi. At ei blasfemisak blei prøvd for domstolane, var sjeldan, og dom var endå sjeldnare. Men lovteksta er klar. Det var kongen som styrte på vegner av Gud, og staten som straffa for å ha krenkt Gud sjølv. Der er vi ikkje no.

Ytringsansvar

I dag er den norske staten ikkje lenger kristen (i alle fall ikkje på 1600-talsmåten), men pluralistisk og livssynsopen. Vi forsvarar ytringsfridom, men freistar samstundes å ta ytringsansvar. Å trykke karikaturar av Muhammed eller Jesus i harselerande eller pornografisk stil berre for å provosere, er ikkje naudsynt, seier mange. Nei, sjølvsagt er det ikkje naudsynt. Det er berre det at i den globaliserte informasjonsstraumen kan vi alle finne rikeleg med krenkingar – mest same kva livssyn vi har. Og det fører ikkje til valdelege reaksjonar. Men å teikne Muhammed med rumpa i vêret er ei krenking som har ført til drap, no sist av Samuel Paty i Frankrike, og til valdelege demonstrasjonar over store delar av den muslimske verda. For meg seier reaksjonane fyrst og fremst éin ting: Så lenge folk vert drepne for noko så harmlaust som ei teikning, er det prov nok på at kritikken som ligg i teikninga, treffer noko viktig. Her har nokon rana til seg ei makt og ein autoritet dei ikkje skal ha.

Statsministeren i Pakistan, Imran Kahn, var ein av dei som raskt reagerte på hendingane i Frankrike. Nokre dagar etter drapet på Paty sende han til dømes brev til Marc Zuckerberg, sjefen for Facebook, for å gjere han merksam på den veksande islamofobien i verda. Kahn ber om at Zuckerberg, nett som han har forbode postar som fornektar holocaust, skal forby postar med islamofobi og muslimhat. Han nemner valdelege aksjonar mot muslimar i India i same andedrag som blasfemiske teikningar i Frankrike.

Neste år er Pakistan vertsland for Istanbul-prosessen, som følger opp ein resolusjon om kamp mot religiøs intoleranse og diskriminering som vart vedteken av FNs menneskerettsråd i 2011. Då vertslandet vart utnemnt, peika Pakistans representant for religiøs fridom ikkje på urettvise blasfemidomar, men på islamofobi, hatprat og vald og terror mot muslimar. Han understreka at ytringsfridom må utøvast med ansvar, og at det internasjonale samfunnet må legge restriksjonar på uansvarlege ytringar.

Det er litt underleg å lese retorikken frå Pakistans politikarar med den norske debatten i tankane. Sentrale aktørar snakkar det same språket. Dei snakkar om ytringsansvar, islamofobi og hatprat. Kanskje er det ikkje så langt til debatten i Noreg som vi trudde. Så no lyt vi halde tunga rett i munnen. Frontlina for ytringsfridom og trusfridom er trass alt ikkje i Frankrike, men i Pakistan og liknande land. Og med Pakistan som slagmark vert ytringsansvar til ytringsfridomens fiende.

Eivor Andersen Oftestad

Eivor Andersen Oftestad er førsteamanuensis ved Institutt for humanistiske fag ved Høgskulen i Innlandet og fast skribent i Dag og Tid.