Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Spør du Nina Lykke kven ho skriv for, blir ho usikker. Etter å ha tenkt seg om konkluderer ho med at ho prøver å få kontakt med det felles usagde i oss. Ei elv, kallar ho det, der alt det rare fløymer, det som vi gjer og seier og tenkjer utan å vere heilt medvitne.

– Kva vil du oss?

– Det same som eg vil meg sjølv. Eg vil vel inn i det som det er litt stille om, og det kan vere så mangt. Til dømes eit medvit om korleis vi har det i dag i høve til korleis det var før. Kor vondt har vi det når vi har det vondt i dag? Kanskje hadde dei det vondare for 200 år sidan? Eller kva er det vi gjer no som vi vil le av om tretti år, til dømes denne overdrivne barnedyrkinga? Eg er ikkje ute etter å seie noko om forbrukarmentaliteten eller klimaøydeleggingane. Eg vil vere i språket, i setningane. Skrivinga byrjar i eit språkleg medvit, som eg stundom kjenner at det svingar av. Så jobbar eg vidare ut frå det. Språket fører meg av garde, ikkje handlinga.

Vil ta tak i lesaren

Nina Lykke bøyer seg fram over kjøkenbordet heime i Rasmus Winderens vei på Oslos vestkant og grip fatt i jakkekragen min. Slik vil ho ta lesaren og lyfte han opp.

– Ein bodskap har du ikkje?

– Eg har mange politiske synspunkt og ting eg er misnøgd med, men det er ikkje så interessant i skjønnlitteraturen. Det er eit svært dårleg utgangspunkt å vilje noko med ein roman. Det må komme som ein biverknad, gjerne utilsikta. Eg blir ofte opprørt når eg gjer førearbeid, slik eg blei då eg arbeidde med lektorar til Nei og atter nei og fastlegar til Full spredning og den nesten uhaldbare arbeidssituasjonen desse gruppene har. Men hovudsaka i romanane er det eksistensielle inni den einskilde hovudpersonen, alle krava han eller ho møter fordi vi har denne behovspyramiden, der vi i Noreg er heilt på toppen.

Nina Lykke har eit mantra: Vi må ta oss saman, heile tida. Det gjeld henne sjølv òg. Ho meiner vi er blitt så bortskjemte, at vi nedvurderer kvardagen og slitet. Vi trur vi kan krevje kva det skal vere, fordi vi har rett til det. Vi har ein mentalitet om at vi må grabbe til oss mest mogleg. Takk vere oljemilliardane har vi kunna utvikle ein stadig meir omfattande sutrekultur. Folk går til pressa med offerkjensle for bagatellar, og avisene skriv.

Sint

Mykje av det ho ser kring seg, gjer henne sint.

– Sinnet er ei fin kraft, dersom du kan leggje det i røyr og kontrollere det. Sinne nyttar eg mykje i skrivinga. Når eg får det til, er det svært tilfredsstillande. Eg trur det gjer at bøkene mine blir lesne av mange, det gir dei energi. Eg er ofte sint, ikkje på menneske, men på noko eg ser på TV som gjer meg opprørt. I skriveprosessen er dette meir ei kjensle, dei konkrete tinga lèt eg liggje.

– Kvar finst du i bøkene dine?

– Eg nyttar mykje av meg sjølv, men utan å gjere det sjølvbiografisk. I den augneblinken du set deg ned og skriv, er det fiksjon. Røyndommen er ikkje til å halde ut, han er så kaotisk og uoversiktleg og heilt utan raud tråd eller plot. Då må forfattaren samle og ordne; det er fiksjon.

Som eit motto for årets roman har Nina Lykke eit sitat av den italienske forfattaren Domenico Starnone. Han skriv at bak det pyntelege kvardagslivet finst ei uforskamma, lita ånd som vi lèt som vi ikkje ser, men som med jamne mellomrom heilt knuser all sømd i sjølv dei mest sømelege. På spørsmål om ikkje dette kan stå som motto for heile forfattarskapen, kanskje òg livet hennar, svarar Lykke eit «absolutt».

– I dette sitatet ligg også nøkkelen til det eg driv med: Det finst ingen «vanlege» menneske. Når du kjem nær nok, ser du så mykje kaos og så mykje som ikkje heng saman, dilemma og alt mogleg rart. At vi går kring og lèt som om vi er normale, er det mest interessante. Vi er ikkje så harmoniske frå botnen av, vi er nevrotikarar, og vi er ikkje her for å ha det moro.

– No siterer du så å seie Elin, hovudpersonen i Full spredning. Står ho deg så nær?

– Ho gjer vel det.

Forfattaren ler unnskyldande, som om ho skulle vere avslørt.

– Hadde eg vore fastlege og i Elins situasjon, ville eg nok ha oppført meg om lag som henne. Eg nyttar ikkje henne til å seie noko eg har tenkt på i mange år; det er heller slik at Elin har «lært» meg dette i skriveprosessen.

Satirikar?

– Kor komfortabel er du med satirikarstempelet du har fått?

– Eg meiner eg skriv om røyndommen, utan å overdrive. Eg er blitt kontakta av fastlegar som fortel at røyndommen er langt verre enn eg skildrar han. Kvar er satiren då? Det ante meg at det var slik, for eg var redd for å gjere historia for burlesk og tivoliaktig. Vi må passe på verkemidla, røyndommen er svært ofte verst. Nyttar du for mykje av røyndommen, er det som om teksten misser kraft.

Full spredning har gitt Nina Lykke fleire stempel: misantrop, kynikar, pessimist, refsar, svart humorist. Sjølv ler ho av fleire av dei, men «svart humorist» kjenner ho seg att i, helst utan svart. For henne er all humor svart. Misantrop og kynisk, kallar dei henne, dei som ikkje har skjøna den varmen som også finst i bøkene, meiner ho.

– Kanskje er det ikkje alle som liker det eg skriv om. Men kanskje aller mest at dei ikkje blir fortrulege med språktonen min.

– Med årets roman har det komme ein litt mørkare tone inn i forfattarskapen din?

– Det kan godt vere. Kanskje handlar det om at eg nærmar meg ei sanning som er mørk. Eg synest det blir tyngre for kvar bok eg skriv, og eg håper det skal snu. Dei siste åra har eg vore forfattar på heiltid, og då har eg hatt meir krefter å helle i arbeidet. Kanskje dreier det seg om at eg blir meir meg sjølv, om ikkje i biografisk meining, men at eg maktar å få ut meir av det eg verkeleg vil uttrykkje.

– Er det samfunnskritikk du driv med, eller livsstilkritikk?

– Begge, men mest samfunnskritikk. Til grunn ligg oljerikdommen. Vi er aper, og ikkje skapte for dette livet. Då er det ikkje så lett å styre seg med omsyn til alkohol og sukker, nikotin og koffein og billege flyturar. Vi er ikkje asketar frå botnen av, og skal ikkje vere det heller. Men no er det blitt farleg mange overvektige her i landet, ikkje minst blant born.

– Du er ikkje berre ein skarp observatør av det du ser og høyrer rundt deg; du evnar også presist å setje ord på det du observerer. Jobbar du mykje med språket?

– Ja. Målet er å uttrykkje seg klart og tydeleg, utan mistydingar, utan klisjear. Det handlar om musikalitet og intuisjon, især det siste. Som forfattar må du lytte deg fram. Å skrive er det beste og verste som finst. Eg opplever augneblinkar av fantastisk lykke når ting føyer seg saman til ei høgre eining. Mykje slit er det òg, men det er ikkje noko anna eg vil gjere.

Dekknamn

Nina Lykke debuterte 45 år gammal. Etnisk er ho trønder, men ho flytta tidleg med arkitektfar og sjukepleiarmor til Stockholm. Frå tre års alder har ho budd i Oslo. Sidan far hennar blei AKP-ar i syttiåra («men ikkje ein av dei sprøaste, og utan fanatisme»), har ho også opplevd AKPs sommarleir på Tromøya, der elleveåringen i ei veke hadde dekknamnet Sigrun. Seinare kom ho med i Røde Pionerer og lærte ein del historie med ei spesiell vinkling, men ho ser tilbake på ungdomstida med glede. I København utdanna ho seg til grafisk designar, fast bestemt på å jobbe frilans og vere si eiga dame. Så då ho våren 2017 fekk melding om at ho hadde fått femårig arbeidsstipend, sa ho straks frå seg deltidsstillinga som sideombrekkar i Dag og Tid.

Seks år gammal lærte Nina Lykke seg å lese ved å sjå på gateskilta, og snart visste ho at ho skulle bli forfattar. Men noka lang refusjonshistorie har ho ikkje. Forlaget Oktober aksepterte novellesamlinga Orgien i 2009 og lét henne debutere i 2010. Derifrå har det berre gått éin veg.

– Kva gjer suksessen med deg?

– Å få så mykje positiv merksemd er som eit varmeomslag på nervane. Det gjer at eg toler dårlege kritikkar utan problem, eg kjenner meg litt usårleg. Men ingenting av dette endrar skrivinga mi.

Nina Lykke peikar på den ferske Brageprisen, som står litt anonymt på kjøkenbenken. Børge Larsens tunge statuett kan ho ikkje ha ståande synleg framme når ho sit og skriv, for då trur ho at ho «er noko», ei som meiner at ho kan skrive sånn i utgangspunktet. Og det kan ho ikkje, insisterer ho på. Men prisen betyr mykje for henne.

– Ofte får eg høyre at eg er morosam, og då kan eg vel ikkje vere seriøs. Denne prisen kjenner eg som ei motvekt til det. Kanskje er eg ikkje den lettvektaren som humorstempelet kan ha gjort meg til. I mine augo er humor svært alvorleg, i bøkene mine oppstår humoren når eg prøver å skrive heilt sant om noko.

– Kvifor har utruskap og/eller oppløyste ekteskap så stor plass i forfattarskapen din?

– Eg nyttar det som eit nav. Sam­livs­problematikk og utruskap i seg sjølv interesserer meg lite. Eg er meir opptatt av kva som skjer inni deg dersom du er ei kvinne på over femti år som blir forlaten for ei yngre kvinne. Likeins mannen som finn seg ei yngre kvinne og opplever at forventningane hans slett ikkje blir oppfylte. Det er så mykje «mat» i desse eksistensielle krisene. Ekteskap finst ikkje, berre to menneske. Ettersom tida tærer på samlivet, kan dei tenkje at skulda ligg hos den andre. Her er det mykje å hente for ein forfattar. Vi kan til dømes spørje: Korleis oppfører vi oss mot våre næraste? Det er jo det viktigaste av alt. Det er dei vi skal vere høflege mot, ikkje naboen.

Lykke

– Med etternamnet ditt; kvar blir det av lykka i romanane dine?

– Å lese om lykke er vel ikkje noko gøy? Vi er skapte for å slepe og slite, og det er fint. Lykke er å drive verda framover. Lykke er ikkje total harmoni, men å arbeide mot eit mål, kanskje nå det, og så, etter å ha kvilt seg litt, arbeide mot eit nytt mål. Lykke er å sjå resultat av sin eigen innsats, ofte etter liding, somme tider etter å ha måtta gå mot sine eigne instinkt og trongen til å kvile og nyte.

– Det å vere avhengig av noko er eit tema i fleire av bøkene dine?

– Å vere avhengig er ein del av det menneskelege, vi er jo alle avhengige av kvarandre, derfor interesserer det meg. Dersom vi ikkje blir inviterte dit alle andre er inviterte, er vi ikkje lenger ein del av flokken, då kjenner vi oss fortapte.

Romanane og novellene til Nina Lykke er prega av stor menneskekunnskap. Men ho ser ikkje på seg sjølv som ei som veit så mykje om menneska. Ho fortel at ho grublar mykje og er sitt eige forskingsobjekt. Og så er ho nysgjerrig, svært nysgjerrig.

– Etter at eg blei forfattar har eg kunna komme ut av skapet som nysgjerrig. Eg har alltid vore svært var for kva folk seier og gjer, kva som driv dei.

Kommentarapparat

I Full spredning har fastlegen Elin flytta frå mannen sin og installert seg på legekontoret sitt, der ho også søv om natta. I eit hjørne står eit skjelett av plast, Tore, som på direkte vis kommenterer det ho tenkjer, seier og gjer, og som ho også snakkar med. Er det samvitet hennar, eller ein korrigerande instans?

– Begge delar. Så er han denne røysta, som eg trur mange har i hovudet, eit kommentarapparat der ein snakkar med seg sjølv. Eg snakkar mykje med meg sjølv, især når eg skriv. Elin måtte ha ein å samtale med, slik blei Tore fødd. Eg kan ofte ha dialogar i hovudet, grublar vidare på ting som har skjedd. Tore vil henne ikkje vel, han lèt som, men er berre ute etter å ta henne, setje henne fast.

Nina Lykke seier at ho aldri ville blitt forfattar om ho ikkje hadde lese så mykje. To–tre bøker i veka går med, mest utanlandske, ofte er det der ho har funne idear til sine eigne bøker, ikkje berre frå eigne observasjonar. Hamsuns Sult vender ho alltid tilbake til. Av nolevande forfattarar nemner ho svenskane Lena Andersson og Therese Bohman, det italienske ekteparet (?) Domenico Starnone og Elena Ferrante og franske Virginie Despentes og Michel Houellebecq.

Nina Lykke har nye tema på blokka, men veit ikkje kva det kan bli til. Det tek eit år å reinse seg frå boka ho nett har gitt ut, så tek det eit år å nærme seg eit nytt prosjekt og endå eit år å skrive ut.