Frontane vakna snøgt. Kjetil Rolness harselerte med at eit plagg som i store delar av verda er symbol på kvinneundertrykking og kjønnssegregering, i norske medium vert hylla som eit symbol på fridom.

Leiaren i Dagsavisen svara med motangrep: Påstandane til Rolness om at hijab har ei særskild meining, nemleg å verna kvinna mot seksuell merksemd, er feil, gamaldagse og kunnskapslause. Det er nemleg ikkje dette Sumaya Jirde Ali og Rawdah Mohamed sjølve legg i symbolet. Ein hijab tyder det eigaren vil, og slik vert dei to unge somaliarane faneberarar for feministiske og humanistiske prinsipp ved å ta eigne val og ikkje la seg presse av forventningar.

Ikkje uventa trekte avisa fram talen til kongen på hagefesten i Slottsparken 2016 som fasit for mangfaldslandet Noreg: Nordmenn kjem frå heile verda, og «nordmenn tror på Gud, Allah, Altet og ingenting. (...) Med andre ord: Norge er dere. Norge er oss.»

På kollisjonskurs

Sjølv om vi veit at Rolness ikkje er åleine om å reagere slik han gjer, vart han framstilt som ein einsleg tulling, på kollisjonskurs, ikkje berre med lesarane av Dagsavisen og redaksjonen sjølv, men med det moderne og etablerte Noreg, ja, med sjølvaste kongen.

For medan Rolness ser ut til å hevde at islam (hijab) ikkje er kompatibelt med vestlege verdiar (likestilling), hevda Dagsavisen at dette ikkje er nokon konflikt. Slik eg tolkar det, meiner avisa at kvart individ definerer verdiane sine sjølv. Kvinnene med hijab er ikkje representantar for nokon tradisjon, men er nettopp individ. Begge posisjonar kan sjølvsagt vere riktige, det handlar om kva premiss ein legg til grunn. Difor er det naudsynt å lyfte blikket for å forstå kva kulturdebatt dette er.

Både Rolness og Dagsavisen vil truleg meine at dei står for grunnleggjande sekulære vestlege verdiar. Det som kjem til syne, her i eit lite format, er såleis eit sekulært Europa i strid med seg sjølv.

I ein liten skala repeterte ordskiftet om Dagsavisen striden rundt Europarådets mangfaldskampanje i haust. Han synte eit kvinnehovud sett saman av to bilete, slik at halve hovudet var med hijab og halve var utan. Teksten var: «Beauty is in diversity, as freedom is in hijab… Celebrate diversity & respect hijab.»

Kampanjen vekte sterke reaksjonar. «Berre spør dei millionar av jentene i Nigeria, Burkina, Somalia eller Afghanistan om fridomen er ein hijab», var eitt døme på respons. Kampanjen vart avslutta etter protestar særleg frå Frankrike, opplysningsidealforsvararen framfor nokon. Men då hevda mellom andre organisasjonen Forum of European Muslim Youth and Student Organizations (FEMYSO) at denne avgjerda var eit angrep på menneskerettane.

To tunger

Debatten om Dagsavisen byggjer på dei same polane som kom til syne rundt mangfaldskampanjen: islam og eit sekulært Europa i strid med seg sjølv. Det moderne Europa taler med to tunger fordi det er midt i eit hamskifte.

Hamskiftet pressar på i Noreg òg. Også her står kvinnefrigjering og likestilling høgst på verdiskalaen. Kjønnssegregering og tilsløring av kvinna som ideal er ein praksis stikk i strid med dei verdiane som har vorte kjempa fram dei siste hundre åra. Men no trugar identitetspolitikken verditoppen.

Her trur eg den franske statsvitaren Oliver Roy har rett når han seier at samfunnet er i ferd med å verte innretta etter nye verdiar, tufta på individualisme, personleg fridom og verdsetting av begjæret. Den nye verdiskalaen kjem til syne ikkje minst der folk manglar historisk minne, det vil seie hos dei unge, dei som kanskje tar likestilling som noko sjølvsagt og difor ikkje har denne verdien fremst i pannebrasken.

Sjølv har eg testa dette, høgst uvitskapleg, på studentane eg underviser. Når eg spør kva dei, som framtidige lærarar, vil gjere om muslimske foreldre ønskjer delt symjeundervisning, svarar så godt som alle saman utan å blunke at dei kan freiste å leggje til rette for det. At dette er eit dilemma der verdien likestilling vert sett i spel, er det ingen som kjem på, fordi identitet og rettane til individet ropar så mykje høgare.

Det kan vere mange grunnar til å dele symjeundervisninga, men det er ikkje poenget her. Poenget er at det som for min generasjon er ein opplagt konflikt, ikkje treng å vere det for neste generasjon. Vi kan ikkje ta verdiskalaen for gjeven.

Skyttargravskrig

Debatten om hijab kan vere eit feministisk symbol eller ikkje, handlar ikkje om kva ein tykkjer om Sumaya Jirde Ali og Rawdah Mohamed. Det er liten tvil om at dei må ha vore ganske tøffe for å kome dit dei er i dag. Snarare handlar debatten om kva som legitimerer europeiske verdiar, og i neste omgang kva desse verdiane er.

Når ein spør om hijab kan uttrykke likestillingsidealet, slik Rolness gjorde, føreset han at opplysningsideala ber verdiane i vår kultur. Og ikkje berre det. Også historia er ein viktig komponent, for Rolness peikar på at eit symbol har ei historie. Om derimot symbola er avkulturaliserte og berre vert definerte av dei som ber dei, handlar det om identitet. Då vert symbolet plutseleg uangripeleg, fordi debatten går på ytringsfridomen og den personlege fridomen laus.

Frontane i hijabdebatten minner om ein skyttargravskrig der to posisjonar grev seg ned og skyt forbi kvarandre utan å kome nokon veg. Det er synd, for debatten om hijab handlar ikkje om hijab, men om kva for eit verdihierarki som skal vere fundamentet for vestleg kultur.

Eivor Andersen Oftestad er førsteamanuensis ved Institutt for humanistiske fag ved Høgskulen i Innlandet og fast skribent i Dag og Tid.