Familien min synest det er vanskeleg å vere flyktningar. For å kople av frå tanken på det som er att heime og uvissa om framtida, freistar dei glede seg over dei lokale omgjevnadene og interessere seg for arkitekturen og historia kring dei. I byrjinga tok dei bilete, men det gjer dei ikkje lenger. Lokalbefolkninga, som er særs positivt innstilt til flyktningar reint allment, har ikkje mykje til overs for folk som ter seg som turistar. «Veit du ikkje at det er krig?!» ropar dei.

I dag tidleg drog eg til butikken igjen. Det er fire av oss, men vi har berre eitt sett med nøklar til ein bustad som tilhøyrer ein annan. Vi treng å få laga minst to sett til, men det finst ikkje uslipte nøklar å oppdrive. Mannen i nøkkelbutikken seier at dei har venta på levering, men så langt er ingen nøklar komne. Det er ein ny type varemangel i heile Vest-Ukraina. Byane er fulle av flyktningar. Dei er velkomne i heimar, får rom og leilegheiter, plassar i pensjonat og skular. Men dei fleste av dei treng nøklar.

Dette husværet fekk vi av ei pensjonert kvinne eg aldri hadde møtt før – ein slektning av vener. Ho drog sin veg for å bu hos dottera og tok ikkje eingong med seg maten frå kjøleskapet. Ho bad oss ete han. Først var det korkje oppvarming eller varmt vatn. Dagen før åtaket på Ukraina braut varmtvasstanken saman. Om natta går temperaturen ned til minus 1–2 celsius. Vi lét det meste av dei varme kleda våre liggje att i Kyiv. Vi trudde berre ikkje at det skulle bli svært kaldt. I midten av februar hadde vi trass alt sett vårteikn, og sola skein.

Eigentleg tenkte vi lite på kva vi burde ta med oss. Vi såg for oss at vi skulle dra til landsbyen ikkje langt frå Kyiv og vende tilbake etter kort tid. Slik er det vel alltid i starten av ein krig.

Eigaren av leilegheita ringde etter ein røyrleggjar, og eit par dagar seinare kom han. Han såg over oppvarmingssystemet og sa at han laut få tak i nokre reservedelar. Han skulle kome og fikse varmtvasstanken så snart han fann dei. To dagar etter kom han, kring midnatt, og arbeidde i om lag ein time. Han geispa. Han ønskte å halde seg vaken, så han prata. Eg stod og heldt i ei lommelykt og lyste på tanken, eller snarare lytta. Han snakka om seg sjølv, at han hadde reparert varmtvasstankar heile livet, at han av og til vart invitert heim til rikfolk. Han hadde til og med blitt køyrd med privatsjåfør til og frå staselege villaer. Når alt kjem til alt, bryt varmtvasstankar saman i rike herskapshus òg! Endeleg, kring klokka eitt på natta, fór han sin veg. Han tok ikkje urimeleg betalt. Han sa han ville gå heim. Han ville ikkje ringje etter drosje.

Denne leilegheita liknar leilegheita til dei døde foreldra mine – det er som eit museum over sovjetæraen. To rom, eit lite kjøken, toalett og bad. Stova er fylt med skap og bokhyller av tre. Alle bøkene er utgjevne i Sovjetsamveldet, og alle er på russisk. Til og med ukrainske klassikarar er omsette til russisk. Eigaren er ein russisktalande innbyggjar i Vest-Ukraina. Vest-Ukraina er tryggare for alle, for russisktalande òg. Dei fleste sivile som er drepne av den russiske armeen i Kharkiv, Mariupol, Tsjernihiv og andre byar, er russisktalande eller etniske russarar.

Denne krigen handlar ikkje om det russiske språket, som eg har tala og nytta til skriving heile livet. Denne krigen handlar om den aldrande Putins siste sjanse til å få oppfylt draumen om å gjenskape eit nytt Sovjet eller russisk imperium. Korkje det eine eller det andre er mogleg utan Kyiv, utan Ukraina. Difor flyt det blod og folk døyr, det gjeld russiske soldatar òg.

Denne krigen har inga framtid. Han vil skape eit jarnteppe mellom ukrainarar og russarar i mange år.

I går kveld ringde eg bror min i Kyiv fleire gonger. Bror min er nesten 70 år gamal, i dei siste 30 har han drive med yoga og meditasjon. Han snakkar alltid på eit roleg og gjennomtenkt vis. Vi har snakka saman i telefonen kvar dag, og kvar dag har han sagt at han, kona hans og katten deira ville halde seg i Kyiv, trass i at dei bur vegg i vegg med Antonov-flyfabrikken. Bak den ligg Hostomel, der det har rasa kampar i ti dagar no.

Men i går hadde dei endeleg bestemt seg for å forlate byen. Dei ville ikkje dra langt – berre til eit landsbyhus 150 kilometer frå Kyiv. Dei drog av garde så snart portforbodet var oppheva, bror min, kona hans, bror hennar, og mor deira.

Bilen må ha vore breiddfull. I tillegg til dei fire vaksne og bagasjen deira var det katten Pepin og hamsteren Semyon. Det finst berre éi meir eller mindre trygg køyreveg ut frå Kyiv – til den sørvestre delen av byen.

Eg heldt kontakten med bror min medan dei var undervegs. Han sa det var få bilar, men dei måtte stadig stogge ved sjekkpunkt. Soldatane sjekka ikkje papir, dei kikka berre inn i bilen og spurde kvar dei skulle, og om dei hadde våpen.

Dei var framme i landsbyen ved kveldsleite.

Det var kaldt i huset. Det er berre ein vedomn der, ein utedo og ikkje rennande vatn – berre ein brønn. Dei var raske med å fyre i den gamle mursteinsomnen, men huset var framleis kaldt da dei gjekk til sengs. Alle sov fullt påkledde, med gamle teppe over hovudet. Fleire gonger i løpet av natta var bror min oppe og la meir ved i omnen. Til liks med eigarane fraus katten Pepin og hamsteren Semyon òg, men da morgonen kom, var det blitt litt varmare. Bror min ringde meg og spurde kva som hadde skjedd i løpet av natta. Det er korkje TV eller radio og nesten ikkje tilgjenge til internett i landsbyen. Men dei var i alle fall ute av Kyiv. Vekk frå den konstante lyden av granatar som dei hadde levd med i over ti dagar.

No ventar eg på at to av dei gamle venene våre skal forlate hovudstaden. Nett no er Valentin og Tatiana på sjukehus. Valentin, som er diabetikar, har nettopp fått begge beina amputerte. Han er 92 år gamal. Dei har bil, og Tatiana kan køyre, men Valentin kan ikkje sitje. Han må transporterast liggjande. Han er professor i medisin, og har vore med på vitskaplege konferansar i heile Europa. Kollegaer og vener i Tyskland har invitert dei dit, men det var inga verkeleg von om å kunne reise. Først låg han i øvste høgda på sjukehuset, men Tatiana kravde han flytta lenger ned, der det var mindre fare ved granatnedslag. Dei svært få pasientane som er att på sjukehuset, er no alle samla i sjette høgda, slik at det vert lettare for dei få legane og pleiarane som er att, å ta vare på dei. I dag har Tatiana ørlite meir håp når det gjeld å kome seg vekk frå Kyiv. Dei fekk høyre at det vart førebudd eit tog for å evakuere pasientar frå det viktigaste barnesjukehuset i Ukraina. Sjefslegen hadde tilbydd Valentin og Tatiana plass på dette toget. Eg ventar på nyhende. Eg vonar dei vil lukkast i å reise til Vest-Ukraina saman med dei sjuke borna.

I Kyiv vil dei late etter seg ei særeigen leilegheit, fylt med antikvitetar, måleri og ei stor samling jazzplater, i ein av dei mest interessante bygningane frå 1800-talet i Kyiv. Valentin har alltid vore svært glad i jazz. Eg kan førestille meg dei blanda kjenslene dei vil ha når dei reiser frå Kyiv. Og kva vil skje når dei kjem til Tyskland? Dei vil vente på at det skal bli råd å reise heim att. Det er eg heilt viss på.

Alle ukrainarar som har forlate heimen sin, ventar på at det skal bli trygt å reise attende. Nett slik eg sjølv ventar.

Eg ventar ikkje berre på å få høve til å vende attende til fredelege Kyiv, men til boksamlinga mi, skrivebordet mitt, arkiva eg nyttar når eg skriv romanane mine, framtidsplanane mine, til den verda eg har skapt rundt meg i tiår for å kjenne meg lukkeleg. Eg kunne ikkje førestille meg at sjølvkonstruert, sjølvskapt glede kunne øydeleggjast så lett. Eg trudde at lukke ikkje var noko materielt, men ein sinnstilstand, ein energi som oppstår av augekontakt med ein annan person som elskar og set pris på livet, kontakt med solstrålane, med den blå himmelen, med stjernene på nattehimmelen om sumaren.

Eg trøystar meg med at eg har vore lukkeleg så lenge, og eg synest synd på unge menneske.

Men eg ser korleis dei kjempar mot krefter som ønskjer å stele framtida frå dei. Unge par har gifta seg på toppen av barrikadar bygde til forsvar av vegane inn til Kyiv. Meir enn 480 born er fødde i Kyiv sidan krigen tok til. Dei er fødde under jorda, i bomberom, på metroperrongar og i kjellarrom under fødeklinikkar. Eg vil så gjerne sjå for meg framtida deira som lys og full av solskin. Men skal det skje, må dei overleve!

Foreldre over heile Ukraina gjer alt dei kan for å berge borna sine. Ein elleveårig gut frå Zaporizjzja vart sett på eit tog av mor si, med berre ein plastpose med passet sitt og ein papirlapp med telefonnummeret til vener som bur i Bratislava. Han reiste aleine heile vegen til den ukrainsk-slovakiske grensa i Transkarpatia. Mor hans vart verande i Zaporizjzja for å sjå etter den sengeliggjande mor si. Guten er alt i Slovakia. Han vart teken godt imot der av snille folk, dei slovakiske naboane våre. Eg håpar han snart kan vende heim att. Men for at det skal kunne skje, må det bli slutt på dei uhyggelege handlingane den russiske staten gjer mot ukrainske menneske.

For å få til det lyt ein jage russarane vekk frå ukrainsk land, eller kome til semje med dei om at dei må slutte med aggresjonen og trekkje seg ut. Det går føre seg tingingar som truleg vil vare i lang tid. Krigen, som liknar på andre verdskrigen med bombing av fredelege byar og dreping av den lokale befolkninga, held fram. Heile verda ser på og kan ikkje tru at ein slik krig var mogleg i det 21. hundreåret. Men han er mogleg. Han held fram, og han vedkjem heile verda, ikkje berre på grunn av flyktningstraumen, men òg fordi ein bøllete leiar av eit stort land har klart å destabilisere alt, øydeleggje økonomiar, skape allmenn angst og frykt. Heile verda må hjelpe Ukraina no, elles vil denne krigen spreie seg vidare ut i Europa.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle