USA

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Sør–nord-møtet: USA. Del 4

Frå muren mellom Israel og Palestina drog Håvard Rem til muren mellom USA og Mexico.

Det er godt utsyn frå grensebrua mellom Eagle Pass og Piedras Negras, mellom USA og Mexico. Eg vart rådd til å ta gangbrua. Eit stykke i aust går ei bru for trailerar og ei for godstog.

Under meg til høgre, i vest, ligg folkeparken Shelby Park, no omgjord til ein militærleir for grensepolitiet. På austsida av brua ligg «EP Golf», det store anlegget til golfklubben i Eagle Pass ­– det fyrste migrantane får sjå av den amerikanske draumen. Bønder spelar ikkje tennis, heiter ei diktbok, og ein kunne leggja til: Flyktningar spelar ikkje golf.

Ikkje dei økonomiske i det minste. Unntaksvis kan henda ein politisk. Om Donald Trump rakk ei runde då han vitja Eagle Pass og Shelby Park nokre dagar før meg, veit eg ikkje.

Det er få kontrollar på brua over Rio Grande når ein skal til Mexico. Dei vert fleire og strengare når eg skal attende til USA.

Det er mykje å sjå frå brua. Men det er ein del eg ikkje legg merke til òg. Mellom gangbrua og trailerbrua ligg nokre badeplassar ved elvebreidda, og om nokre timar skal eg helsa på nokre meksikanske born som leikar der. Nett no er det eit migrantfylgje som tek seg gjennom vatnet, men dei legg eg ikkje merke til.

Eagle Pass Golf.

Strandpromenaden

Det er tidleg morgon i den meksikanske grensebyen Piedras Negras. Medan eg ventar på at dei opnar Museo de la Frontera Norte ­– Nordgrensemuseet, relevant i ein serie om globale sør–nord-møte – tek eg ei sidegate ned mot elva. Bilane i Piedras Negras er færre og eldre enn i Eagle Pass, men eit fåtal er faktisk meir luksuriøse. Ein svindyr sports-Mercedes står parkert midt i den smale gata og sperrar vegen. Her tek dei rike seg til rette. For ikkje å mista bakkekontakten kan dei som uroar seg over aukande skilnadar i nord, ta seg ein tur til sør. På jorda har eg reist i altfor mange land i sør med langt større økonomiske skilnadar enn i nord.

Langs Rio Grande har småbyen fått ein ny og påkosta strandpromenade. På hi sida ligg Eagle Pass som porten til den amerikanske draumen, verna av kilometervis med piggtrådkledde konteinarar, som eit uendeleg og stilleståande godstog. Det utgjer ein samanhengande mur mellom sør og nord.

På gangvegen helsar ein fastbuande som luftar bikkja. Ein annen har fått ut fiskestonga. Kring eit tre på plenen mellom gangvegen og elva har ein flokk stilt seg opp til fotografering, somme kledde som politi, andre som helsearbeidarar.

Nokre politi- og militærfarkostar er ute på vatnet. Eg tek bilete av dei, utan å sjå nærare etter. Uret syner at Nordgrensemuseet snart opnar. Det er tid for å gå attende til sentrum.

Ein privatklinikk for gravide som ynskjer ultraljod i Piedras Negras.

Piedras Negras

Piedras Negras har eit meir tradisjonelt samla sentrum enn den amerikanske grannebyen. Her kan ein gå til det meste. I Eagle Pass er alt – som på amerikansk vis, og etter kvart norsk – spreidd over fleire område, med kjøpesenter her, skular der og administrasjonssenter ein tredje stad. Alle har bil, og bil treng ein for å nå alt. Bussane går sjeldan, toga tek ikkje passasjerar, men eldre og uføre kan enn så lenge ringja og tinga ein velferds-maxitaxi.

I Piedras Negras er det eitt sentrum og éi kyrkje. Bedehusa er færre. Skopussarane og tiggarane er fleire, både eldre og yngre. Vaksne kvinner med små born sit på fortaua og sel godteri. Mykje minner om Harlem og Ramallah. På fortaua går overvektige kvinner i tronge jeans, sjeldan i endå trongare tights – den vestlegurbane moten har ikkje nådd grensebyen.

Dei mange butikkane som sel cowboyklede og -støvlar, lever av dei fastbuande. Dei langvegesfarande til Piedras Negras er ikkje turistar, men migrantar. Den godt betalte vegvisaren, coyoten, fører dei på sidevegar. Eg ser dei ikkje i sentrumsgatene, men skal snart få sjå dei i elva.

Butikk med cowboyeffektar i Piedras Negras.

Rosa

Meksikansk-amerikanske Rosa har no reist heim til Piedras Negras nokre dagar for å møta slekt og vener. Ein gong budde ho her og dagpendla til Eagle Pass, som så mange, men no har ho kome seg heilt til delstatshovudstaden Houston. Ho har mykje sams med Moses, psykologistudenten eg møtte i San Antonio. Båe har meksikansk opphav, båe har greidd seg godt i USA og nådd mål ingen andre i familiane deira har. Rosa er drygt ti år eldre, sist i trettiåra.

Ein gong budde og arbeidde ho eit halvt år i Eagle Pass òg, men løna var låg. No kjenner ho seg heime i Houston der ho er fast tilsett apotekarteknikar.

– Eg har to søstrer, men eg er den einaste i familien med college, fortel ho.

Far hennar er meksikanar. Mor hennar voks opp i Ohio med meksikanske foreldre. Det var nok ikkje berre låg løn som fekk Rosa til å forlata Rio Grande-regionen til fordel for Texas’ hovudstad og urbane sentrum, men verdiar og haldningar òg.

– Mange som bur her, likar ikkje dei som kjem, seier ho.

Med dei siktar ho til migrantane sørfrå, no ikkje fyrst og fremst frå Mexico, men frå land lenger sør, ja, frå Asia og Afrika òg.

Rosa likte ikkje innvandringsmotstanden i heimtraktene. At han er stor der, heng saman med at dei nye migrantane kjem dit dei gamle migrantane er flest. Men politikk er ikkje hovudsak i livet hennar. Ho er ikkje aktivist.

– Eg har røysta berre éin gong, i 2012. Eg røysta på Obama. Det var rett. Obama syner klimamedvit. Det førte mykje godt med seg. Elevane åt sunnare på skulen, seier Rosa som veit kva ho pratar om. Som så mange sørfrå har apotekarteknikaren slite med dårleg kosthald og overvekt.

På ferda mi i sørlege statar er det ikkje så mange som seier rakt ut at dei vil røysta på Demokratane. Eit av unnataka er Rosa, ei relativt ung kvinne frå den største byen. Det minner meg om inntrykka frå Ungarn før folkerøystinga om innvandring i 2017. Det einaste område der Viktor Orbán ikkje hadde klart fleirtal, var ein universitetsbydel i hovudstaden Budapest. Ein Orbán-skeptikar der har ein del sams med ein Trump-skeptikar her: ung, urban, utdanna.

Legg gjerne til ein fjerde faktor: kvinne. Moses i San Antonio er ung, urban og utdanna, han òg. Han meiner utdanning er ein føresetnad for integrering, men gjev samstundes inntrykk av å vilja røysta republikansk. Trass i sams kulturelle føresetnadar hamnar dei på kvar si side politisk, kan henda på grunn av ein føresetnad dei ikkje deler: kjønn. Og i forlenginga av kjønn: born. Rosa har forsona seg med barnløysa. Moses og kjærasten vil stifta familie.

Utrykking

Eg har nesten nådd inn til sentrum og museet når eg vert merksam på at det har vorte mykje aktivitet ute i elva. Militære fartøy kjem til frå både aust og vest. Kva skjer? Eg snur og går attende til strandparken. Der er alt forandra. Ambulansar, politibilar og militærjeepar står med motoren og blåljoset på. Dei som vart fotograferte under treet, er i hektisk aktivitet. Ute på elva er det båtar som soknar.

På den amerikanske sida ser eg no det eg ikkje såg i stad. Kring femten menneske er ute i elva. Dei har nådd Eagle Pass-sida der dei går i vatnet. Dei fylgjer breidda vestover, mot gangbrua.

Over dei, mellom elva og Shelby-parken, ruvar konteinarmuren med piggtråd og væpna soldatar øvst. Ein del av dei uti vatnet er born. Dei minste sit på skuldrene til vaksne. Ein del er eldre og uføre. Ein kar tek seg fram i elva på ei metallkrykkje.

Migrantar tek seg fram under gangbrua mellom Mexico og USA.

San Salvador

Eg har vore der dei kjem frå. Ein gong reiste eg to månader i El Salvador og Guatamala. Etter eit par veker på ein strandstad på Stillehavskysten, i lag med overklassen, gjekk ferda til fattigstroka i storbyane, med kontrastar langt større enn dei mellom fylka Palm Beach i Florida og Maverick i Texas.

I El Salvador har dei erstatta eigen valuta med amerikansk dollar. På Rio Grande-brua vel ein å betala gebyret med dollar eller pesos når ein skal inn i USA, men når ein fer inn i Mexico, er valutavalet vekk. Då gjeld berre dollar.

Då eg kom til San Salvador, trong eg lækjar etter ein operasjon i Noreg før avreise. Han var utdanna på Sorbonne, og dreiv ein lønsam privatpraksis. Reiseforsikringa mi dekte sjølvsagt alt. Ein kveld var eg med ein Raudekross-ambulanse på utrykking til ein bydel der gatene er utan namn og menneska uten helseforsikring, korkje privat eller offentleg.

Etter ein del køyring og leiting fann me ei rønne der ei ung kvinne låg med blødingar i underlivet, for alt eg veit etter ein illegal heimeabort. Me køyrde henne til fattigsjukehuset i hovudstaden, der lækjarar og sjukepleiarar arbeidde på fritida, utan betaling, nett som ambulansesjåføren. På ei båre vart den unge kvinna trilla gjennom ein enorm ventehall, overfylt av menneske i naud. Det var som å ta del i ein skrekkfilm av lidingar og vonløyse. Få kvartal unna låg kontoret til den Paris-utdanna privatlækjaren som eg hadde vitja eit par dagar før.

På fattigsjukehuset synte salvadoriansk fattigdom nattsida si. Dagsida møtte eg i form av andletstatoverte gjengmedlemer og vaktsame coyotar, som livnærte seg av å smugla dop og folk mot Rio Grande. Smuglinga har vakse til ei elv som er vond å stogga.

Piknik i parken.

Rio Grande

Ljoden av sirener hentar meg attende til Rio Grande og notida. På den amerikanske sida stangar migrantflokken mot konteinarmuren, men ikkje alle kjem seg over, syner det seg. Éin vert ført i land på den meksikanske sida. Ambulansen fer av stad i høg fart, fylgt av politibil og militærkøyretøy.

Langs breidda står ein og annan kross etter menneske som har drukna i grenseelva. Fleire stader står Symjing forbode-skilt. Lokale born leikar i strandkanten. Somme av dei badar på grunna. På eit skilt er det eit bilete av noko som liknar ein alligator og teksten: «Forsiktig! Krypdyrområde. Ikke jakt på dei. Ikkje kast gjenstandar eller mat til dei. Hald avstand. Ikkje gå i vatnet i nærleiken av dei. Styresmaktene i Piedras Negras.» Om dette er Mexicos freistnad på å stogga migrantane, er det halvhjarta.

Den fyrste bodskapen som møter dei på den amerikanske sida er skrivne med så store bokstavar at ein kan sjå dei heilt frå Mexico, mange meter høge, i den grøne golfplenen: «WELCOME TO E.P. [Eagle Pass] GOLF».

Det var her, mellom alligatorskilta og caddiane, flokken kryssa over. Om kvelden, når eg ser på fotografia eg tok av fartøya på elva, før eg vart merksam på migrantane, kan eg sjå dei, i ly av breidda, nesten ikkje til å få auga på.

På USA-sida ligg våte klesbyltar att etter dei som skifta til tørre klede då dei gjekk i land i nord. Eg fylgjer breidda vestover att, mot gangbrua og sentrum av Piedras Negras. Museet har eg gløymt. Hundre meter vest for gangbrua svingar Rio Grande mot nord, og når migrantane omsider rundar den svingen, mistar eg dei av syne. Og snart mistar dei amerikanske styresmaktene dei av syne òg. Etter å ha gjeve frå seg fingeravtrykk og andre identitetsmarkørar held dei fram på ferda mot nord.

God valvake

Eit par år etter at eg som opprørt tenåring las Dee Browns Begrav mitt hjerte ved Wounded Knee (1974), med undertittelen «Nedkjempingen av de amerikanske indianerne 1860–1890», las eg ein refleksjon, truleg forårsaka av Dee Brown, i Kurt Narvesens Til Vannmannens terskel (1977): «Europa hadde sin tid med overbefolkning. Utvandringen gikk mot Amerika, den måtte dit, hvor ellers, og hvis ikke, hva? Ingen kan klandres fordi de dro, fordi de skaffet seg land. Men det var folk der fra før, nasjoner: de gikk under. Nå, hva er å si til det? Under ett er problemet håpløst: en historisk periode, et utviklingstrinn er over, ubønnhørlig. En fristes til å se deterministisk på det hele, abstrakt. For hvor er skurkene, heltene, hvor er riktig og galt i den flodbølgen som er Marsjen mot Vest?»

God valvake om ei dryg veke.