For nokre dagar sidan kom kona mi oppøst heim og sa at i Vladimirskaya nær ved var det skyting, og nokon var drepen. Eg freista finne ut kva det var ho hadde sett. Ho sa at om lag hundre meter frå hovudkontoret til den ukrainske tryggingstenesta var det mange politifolk, to sjukebilar og ein blodig ung mann som låg urørleg på fortauet i nærleiken av verksemda som driv med valutaveksling.

Like ved han er det ein mann med mikrofon som roper noko.

– Kva slags mikrofon, spurde eg overraska.

– Med ein radiomikrofon og forsterkar på fortauet nær føtene hans, svara ho.

– Kan hende er det ein slags dramatisert protest, sa eg tvilande.

– Nei, fyren som låg på bakken, var utan tvil daud. Elles ville han blitt køyrd bort i ein ambulanse.

Eg bestemde meg for å sjekke nyhenda på internettet. Det dukka opp fleire overskrifter om ei hending som handla om skyting med maskingevær i nærleiken av eit vekslingskontor for kryptovaluta. Politiet arresterte 14 personar som var innblanda, så vart elleve sette fri, og dei tre siste vart fengsla. Alle dei opphavleg arresterte var medlemar av patriotiske organisasjonar, og fleire av dei er krigsveteranar frå krigen i Donbass. Det ser ut til at det oppstod ein slåsskamp med omtrent 30 personar innblanda, mange av dei hadde kamuflasjeklede, og så var det ein av dei som skaut med maskingevær.

Dagen etter var biletet av det som hende, noko klarare, men ikkje heilt. Dette var andre gongen dei hadde prøvd å sperre inngangen til vekslingskontoret for kryptovaluta. Ifølgje krigsveteranane finansierer vekslingsfirmaet separatistrørsla i Donetsk og Lugansk. Sjølve selskapet er frå Kharkiv, det same er vaktmannskapet som vernar vekslingskontoret.

Aktivistane hadde på lovleg vis registrert jaktvåpen og ammunisjon. Vaktene som var tilkalla av vekslingskontoret, hadde maskingevær i hendene. Begge sider skaut varslingsskot i lufta. Det oppstod panikk, for skytinga fann stad i sentrum av Kiev, mellom den største politistasjonen og hovudkvarteret til dei ukrainske spesialtenestene SBU.

Ingen var skadd av kulene, men to var sende til sjukehuset med andre skadar. Ein av dei, han som kona mi mistok for å vere daud, synte seg å vere Aleksej Seredjuk, som er krigsveteran frå Donbass og journalist. Eg vart litt meir interessert i denne mannen, og det kom for ein dag at han hadde vore leiar av Santa Maria-gruppa av friviljuge som vart oppløyst i 2016, da forsvarsdepartementet slo fast at alle dei friviljuge anten måtte verva seg til den ukrainske armeen eller dra heim.

Seredjuk er òg eigar av forlaget Jarn-Pappa, der han gav ut boka si Confessions of a Provocateur. Han er altså ingen typisk veteran frå krigen i Donbass, men snarare ein typisk radikalar som slåst mot den «russiske verda».

I dag er det om lag 400.000 veteranar frå Donbass-konflikten i Ukraina, og talet veks jamt. Dei er blitt ei så mektig kraft i samfunnet at i slutten av 2018 såg den ukrainske regjeringa seg nøydd til å opprette eit departement for veteransaker.

Veteranar frå Donbass-krigen er svært aktive og ekstremt knytte til kvarandre. Mange av dei er næringslivsfolk, og dei støttar kvarandre på mange vis, ikkje berre økonomisk. Pengeutpressarar og andre kriminelle freistar unngå å ha noko med veteranforretningane å gjere; dei veit at dei kan møte væpna motstandarar.

Det har vore tilfelle der kriminelle har vunne i samanstøytar med veteranar. I røynda er det slik at nokre av veteranane, som ikkje har funne noka rolle i den legale forretningsverda, har gått over til den andre sida av lova. Du høyrer ofte om straffedømde kriminelle som pla slåst for Ukraina.

Den mest kjende veteranverksemda i Kiev er pizzeriakjeda Pizza Veterano og kioskane Coffee Veterano. Ein av pizzeriaene ligg midt i sentrum av Kiev, i nærleiken av Maidan-plassen. Der er interiøret militært prega, og pizzeriaen er svært populær blant veteranar. Det er den føretrekte møteplassen deira – ein plass der dei kjenner seg vel.

Valery Markus, den mest kjende forfattaren blant Donbass-veteranane, kjem dit frå tid til annan. Han skriv om krigen, og bøkene hans blir først og fremst kjøpte av veteranar. Den sjølvutgjevne debutromanen hans, Footprints on the Road, selde i meir enn 35.000 eksemplar gjennom sosiale medium.

Det er mange slike «militære» skribentar – minst 200. Dei skriv så å seie utelukkande om krigen, og har ikkje mykje med den «sivile» litteraturen å gjere. Dei er ikkje interesserte i han eller i forfattarar som ikkje er veteranar. Det er i dei store byane dei er mest aktive, i provinsen er dei nesten usynlege.

Førre veka fekk eg til å vitje ein provins langt inne i Ukraina, i Poltava-regionen, tett på grensa til Russland. Der høyrde eg ikkje eit ord om krigen i Donbass og møtte ingen som hadde teke del i han.

Eg var invitert til å snakke i eit landsens bibliotek i Kozelshchina, ein gamal landsby med om lag 4000 innbyggjarar nær industribyen Krementsjuk. Dei bad meg halde eit foredrag om emnet «lokale og nasjonale elitar – kva rolle dei har, og kor viktige dei er», og sende ein bil til den fem timar lange turen til og frå landsbyen.

Biblioteket er hypermoderne. Den gamle bygningen vart ombygd og gjort til eit læringssenter med auditorium til forelesingar, eit moderne bibliotek utan ei einaste bok utgjeven i Sovjet. Alle bøkene der var utgjevne i uavhengige Ukraina. Der er også eit utstillingsområde og ein liten kafé der folk kan få gratis te eller kaffi, eller varme eigen mat i ein mikrobølgjeomn.

Den imponerande ombygginga av bibliotekdelen er kosta av Smart Foundation, grunnlagd av ein vellukka, ung forretningsmann som er fødd i landsbyen, men som no deler livet sitt mellom USA og Ukraina. Bak biblioteket ligg det eit kloster som høyrer til Moskva-patriarkatet. Det har ein diger katedral, altfor stor for ein landsby som dette.

Folk frå nabolandsbyane og Krementsjuk, som ligg 40 kilometer unna, kom og høyrde på foredraget mitt. Om ein skal døme etter spørsmåla frå forsamlinga etter foredraget, fekk eg inntrykk av at dei ikkje er nøgde med den noverande politiske eliten i landet. Dei ville vite korleis ein kan erstatte Ukrainas politiske elite med heilt nye personar.

Etter diskusjonen drakk eg te med arrangørane og vart vist rundt i klosteret. Da vi nærma oss porten, la eg merke til ei minnetavle med polsk og ukrainsk tekst. Inne i katedralen fortalde gaiden min, den lokale amatørhistorikaren Ivan Mykolajevitsj Kravtsjenko, at rundt 1940 nytta NKVD (forgjengaren til KGB, red. merk.) kjellaren i katedralen som fengsel.

Lenge vart 5000 polske offiserar haldne her, arresterte etter delinga av Polen i samsvar med Molotov-Ribbentrop-avtalen. Lagnaden deira er framleis ukjend for historikarane. Det finst ein teori om at dei vart transporterte til eit fengsel i Starobilsk i Luhansk-regionen og skotne der. Men noko prov for dette har aldri blitt funne.

I katedralen vart eg brått var eit stort portrett av den siste russiske tsaren, Nikolaj 2.

– Kva gjer det portrettet her, spurde eg forbausa.

– Han var her. Vi har eit ikon av jomfru Maria som gjer mirakel. Så han stogga i Kozelshchina på veg til Odessa for å sjå ikonet, forklarte Ivan Mykolajevitsj.

– Kvar er ikonet, spurde eg.

– Nonnene held det skjult. Dei tek det ut berre éin gong i året, på festdagen til kyrkja. Og så, om kvelden, gøymer dei det att.

Det viser seg at inntil nyleg var det to portrett av tsar Nikolaj 2. å sjå i Kozelshchina. Eitt i kyrkja, det andre i biblioteket. Før oppussinga var det ein medlem av det radikale nasjonalistpartiet, Svoboda (Fridom), som kom regelbunde til biblioteket for å protestere mot portrettet av tsaren.

I landsbyen bur det to medlemar av Svoboda, som vart stifta for 15 år sidan i Vest-Ukraina. Ein av dei stilte seg opp kvar dag i fleire månader og nekta å gå inn i bygningen der portrettet hang. Under restaureringsarbeidet forsvann portrettet av tsaren på mystisk vis. I dag heng det truleg i huset til ein av arbeidarane. Og no kjem nasjonalistaktivisten til biblioteket kvar gong det er ei forelesing eller anna tilstelling.

Det finst inga ukrainsk autokefal (sjølvstendig, red. merk.) kyrkje i Kozelshchina – berre klosteret og kyrkja som er underlagde Moskva-patriarkatet. Kan hende er det grunnen til at ingen protesterer framom tempelet, der eit portrett av tsaren heng i dag.

Tempelet er territoriet til Moskva-patriarkatet, det vil på eit vis seie det åndelege territoriet til russisk ortodoksi. Moskva-patriarkatet har over 12.000 sokn i Ukraina. Det var fleire, men etter 2018 har over 500 kyrkjer gått over til Kiev-patriarkatet. På den andre sida har kyrkjer som pla vere ukrainske kyrkjer under Moskva-patriarkatet, blitt russiske kyrkjer.

I ukrainske kyrkjer under Moskva-patriarkatet ber dei i byrjinga av kvar gudsteneste om god helse for Kirill, patriarken for heile Russland, som står Vladimir Putin nær. Dette er ei av årsakene til at mange ukrainarar krev ei namneendring for den ukrainske ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet, til Den russiske ortodokse kyrkja.

Men «Moskva»-kyrkja sjølv vil ikkje ha noko namneskifte. Prestane er redde for at kyrkjelyden vil forlate kyrkja om ho offisielt vert kalla «russisk».

I 2004, og seinare i 2010, nytta prestar i Moskva-patriarkatet gudstenestene til å oppmode sokneborna om å røyste på den prorussiske kandidaten Viktor Janukovitsj i presidentvala. Sidan 2014 har prestar i Moskva-patriarkatet nekta å gravleggje ukrainske soldatar drepne i Donbass.

Som eit resultat vert kyrkja til Moskva-patriarkatet ofte omtala som «Moskva-kyrkja», og ho er oppfatta som ein politisk organisasjon. Men Moskva-patriarkatet har framleis ei svært sterk stilling i Ukraina, og i tre regionar – Zaporizjzja, Kherson og Luhansk – har det ikkje skjedd eit einaste skifte frå «Moskva-kyrkje» til ukrainsk kyrkje.

I landsbyen Lazarivka, der vi har eit hus ein times køyring frå Kiev, er det òg berre éi kyrkje, og ho er underlagd Moskva. Gudstenestene er på russisk, sjølv om heile landsbyen snakkar ukrainsk. Folk går i kyrkja berre på høgtidsdagar, det inneber at presten har svært låg inntekt. Den førre presten hadde deltidsjobb som drosjesjåfør på fritida.

Kor den nye presten tener ekstra pengar, veit eg ikkje. Eg såg berre at han ved juletider gjekk rundt i gatene og signa husa og butikkane til folk for ei lita godtgjersle.

For eit år sidan underskreiv president Zelenskyj lova om feltprestar. Sidan da har prestar og bønerom dukka opp i den ukrainske armeen for første gong. Prestar som høyrer til Moskva-patriarkatet, er ikkje godtekne som feltprestar.

Dei fleste karane startar militærtenesta som agnostikarar eller ateistar. Men mange av dei kjem attende frå krigen som truande og held seg til den ukrainske ortodokse kyrkja, uavhengig av Moskva, eller den ukrainske gresk-ortodokse kyrkja, som var bannlyst i sovjettida, men har fått nytt liv.

Eg trur ikkje at Ukraina går gjennom ei religiøs vekking, men eg er viss på at Moskva-patriarkatet ikkje har noka framtid i Ukraina.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle.