Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

Helga Flatlands nye roman handlar om det som skjer når eit ektepar på 70 år vel å servere skilsmissenyhendet til dei vaksne borna sine på sommarferie i Italia.

– Det er her teorien min kjem inn! Eg skriv om eit pensjonert ektepar som kjenner på å sitje att i eit berre halvgreitt ekteskap. Skal dei halde fram slik? Eg trur at dagens eldre ektepar er friskare, på ein måte yngre, seier Helga Flatland.

Ho legg begge handflatene på bordet og held augekontakten.

– Eg er ikkje oppteken av det å love kvarandre noko framfor ein gud eller ein dommar. Eg tykkjer det er utdatert. Det er viktigare med kontraktane mellom menneska. I syskenflokken min har eg ei bestemt rolle, og eg ventar at familien min skal halde seg i sine roller. Eg har lese ein stad at reaksjonen til dei vaksne skilsmisseborna er underkommunisert. Det er utan tvil stort fokus på små born i skilsmisser. Men eg las at grunnlaget til dei vaksne skilsmisseborna forsvinn når foreldra vel å gå frå kvarandre. Og det vart eg enormt nyfiken på.

– I den nye boka di får du utforske familien. Tenkjer du å stifte familie sjølv?

– Eg tykkjer det er svært interessant med familierelasjonar, og sysken denne gongen. Det er ein unik relasjon, og noko eg ikkje hadde skrive så mykje om før. Eg og søskena mine er svært ulike, samstundes som vi har sterke likskapar biologisk. Fordi eg ikkje har stifta familie sjølv, er det foreldra og søskena mine eg har brukt som inspirasjon til dei ytre faktorane. Men under overflata er det heilt annleis. Eg er i den alderen der folk stiftar familie. Eg må ta stilling til det, og det gjer eg.

«Sorgforfattaren», vart ho kalla etter at ho gav ut debutboka Bli hvis du kan. Reis hvis du må i 2010. Ho fekk ikkje smile på bilete på tre år. No er ho så engasjert at det glitrar i dei grøne auga.

– Eg hugsar eg hadde intervju med Dagens Næringsliv etter at eg gav ut Vingebelastning i 2015, og eg fortalde at eg gjerne ville smile på biletet. «Det skal vi ordne», sa dei, og eg smilte gjennom heile fotoseansen. Men då eg opna avisa etter at saka var publisert, må dei ha valt det eine dystre biletet som vart teke. Flatland ler.

Ein time tidlegare går den slanke kvinna i mørke klede mot Javelin Kafé på Kampen. 32 år gammal har ho fått status som ein av dei mest framståande samtidsforfattarane vi har. Gjennom ei glipe i døra treffer det bestemte uttrykket hennar først. Mørke auge, lys hud, mørkt hår, rett nase. Skarpe kontrastar. Vi kan ikkje treffast heime hos Helga Flatland, ho pussar opp, og på Javelin er det for mykje støy. I staden går vi vidare mellom arbeidarblokkene av raudbrun murstein frå mellomkrigstida. Flatland bur sjølv i ei slik. Vi hamnar på Lille Kampen, ein annan kafé der ho går ofte.

I roman nummer fem er det ein syskenflokk som skal under lupa. Sjølv vart Helga Flatland fødd i 1984 på Notodden, og ho er oppvaksen på ein stor 600 år gammal gard i Flatdal i Telemark. Ho har to systrer tett på: ei som er to år eldre og lærar, og ei som er to år yngre og dokter. Og ein attpåklatt av ein bror som nett har teke master i samfunnsgeografi. Far hennar tok over garden då ho var to år, og herifrå har ho alle minna sine.

– Oppveksten min var prega av moderne gardsbruk og nærleiken til primærnæringa. Det bur omlag tusen menneske i Flatdal, og i mi klasse på barneskulen var vi åtte. Det var mykje for den skulen. Du har ikkje dei same vala på ein slik stad. Du kan ikkje velje deg eit miljø. Men oppveksten min var trygg og god, sjølv om foreldra mine gav meg mykje fridom. Eg kunne gjere nett det eg ville, og gå dit eg ville. Borna i bygda leika saman, spela slåball i gata, bada i elva og bygde høyballhytter på markane, som vi av og til fekk sove i. Vi hadde ikkje innetid på sommaren, og på kveldane var vi ute og sprang.

Ho er konsis i svara, held augekontakt når ho snakkar. Ho forklarar sakleg og målar ikkje med detaljar.

– Den garden er ein institusjon for meg, ein del av identiteten min. Røtene mine strekkjer seg langt attende, for far min tok over garden frå slekta si. Eg har jobba både med mjølking og traktorkøyring. Og eg er glad eg veit kvar ting kjem frå, og har kunnskap om primærproduksjonen: matproduksjon, dyr og landbruk. Særskilt når eg er utdanna innan produksjon av tekst og jobbar med kunst, seier ho. Andletet mjuknar når ho smiler.

– Du følgjer i fotefaret til fleire kjende forfattarar. Tarjei Vesaas og Henrik Ibsen kjem frå Telemark. Kva er det med Telemark som pøser ut suksessforfattarar?

– For min eigen del handlar det litt om at Flatdal er ei levande kulturbygd. Folkemusikktradisjonen står framleis sterkt, og det er lange forteljartradisjonar der. Eg har òg henta mykje av inspirasjonen til trilogien min i landskapet eg er oppvaksen i, både det geografiske og mellommenneskelege som finst i bygda. Vesaas kjem frå Vinje, ikkje langt frå Flatdal. Bøkene hans gjev ekstra atterklang i meg fordi eg kjenner meg att i miljøet, karakterane og stemninga han skildrar.

Jamvel om ho har teke over odelen etter syster si, har ho ikkje tenkt å reise til Flatdal for å drive gard. Det er på Kampen ho har basen og livet sitt.

– Eg kom til Oslo i 2009, og då jobba eg framleis med den første boka. Eg budde på St. Olavs plass, midt i sentrum, og då eg tok banen til Ensjø den første gongen, var det forferdeleg langt frå alt. Kor langt aust skal eg? tenkte eg.

Flatland ler og med den mørke røysta legg ho ekstra vekt på dei siste orda.

– Men Kampen er den hyggjelegaste staden i Oslo. Det er som ein liten landsby. Eg kjende meg fort heime, kanskje fordi eg bur i Telemarkssvingen.

Flatland vann Amalie Skram-prisen i 2015, og boka Vingebelastning kom ut same året. Men det var med debutbøkene at lesarane først la merke til henne – trilogien ho skreiv etter at læraren hennar på Westerdals Oslo ACT bad henne om å halde fram oppgåva ho hadde starta på, ei forteljing om fire vener som reiser til Afghanistan, der berre éin kjem att.

– Du har gjeve ut fem romanar og to barnebøker før du er i nærleiken av 40 år. I tillegg har du vunne eit traktorlass av prisar. Hadde du sett føre deg dette?

– Eg fekk mykje merksemd, kanskje særskilt fordi eg var ei 25 år gamal jente. Afghanistan vart ikkje tilfeldig valt, men eg trur at folk vart overraska over at det ikkje var nokon Afghanistan-roman. Det som er så fint med trilogien er at bøkene lever endå. Det er trilogien som gjer at eg kan leve av å vere forfattar no, men eg er òg glad for å kunne gå vidare. Eg har snakka meg i hel om dei bøkene.

– Men du skriv om sorg, oppbrot og tilknyting i alle bøkene dine. Seinast om familieoppbrot i En moderne familie. Kva er det som dreg deg til denne tunge samfunnstematikken?

– Eg skriv ikkje «happy-go-lucky»-bøker. Trilogien min er kjend som ein sorgtrilogi, men han handlar eigentleg om konsekvensar, og sorg er ein stor del av desse konsekvensane. Eg er nyfiken på og interessert i sorg som fenomen. Det er noko alle opplever ein gong i livet. Einsemda i sorga har vore interessant å skrive om. Folk har kome til meg og snakka til meg som om eg har forstått noko berre eg og dei forstår. Hendingane som utløyser sorga er sjølvsagt individuelle, men skildringar av sjølve sorgkjensla er gjerne like.

– Når kjende du på sorg sist?

– For meg er ikkje sorg ei einskild kjensle, men eit samleomgrep som òg omfattar sakn, nostalgi, eller ei kjensle av at livet ikkje vart slik ein ønskte.

Helga Flatland hadde tidleg ein trong til å uttrykkje seg, og tenkte at ho kunne bruke scena til å stille trongen. Ho gjekk i fotefaret åt systera og flytta til Skien for å gå dramalina.

– Eg fekk ei enorm fridomskjensle til å byrje med. Men eg forstod etter kvart at eg ikkje berre budde for meg sjølv på papiret, og brått kjende eg meg så overlaten til meg sjølv. Vi var meir opptekne av å nyte fridomen i å bu heimanfrå. Eg skulka skulen, og det vart vanskeleg. Eg burde ha vorte verande heime minst eit par år til. Tida på vidaregåande er ikkje noko eg ser attende på med glede. Eg kjende meg ikkje fullt så fri då karakterane kom.

Men Flatland trassa ei bratt læringskurve og fullførte skulegangen. Så tok ho til med nordisk språk og litteratur i Bergen.

– Eg tykte det var frykteleg keisamt i starten, men det er grunnlaget mitt, og det vart spanande etter kvart. Eg klarar ikkje bryte av det eg tek til med. Eg trur det er ein god eigenskap å ha når eg skriv bøker. Det trur eg er ein verdi eg har med meg heimanfrå.

– I eit intervju med Dagens Næringsliv vedgjekk du at du er dårleg på sjølvdisiplin. Men det ligg då disiplin i å fullføre det du startar?

– Jau, men det har ikkje så mykje med disiplin å gjere. Det er meir tvang, seier ho og ler.

– Eg er eit skippertaksmenneske. Eg brukar lang tid før eg kjem i gang, og gjer nesten alt eg kan for å sleppe å skrive den første perioden. Det er uendeleg kva ein kan gjere i staden: Eg speler sjakk på nett, surfar og overtyder meg sjølv om at det er research. Eg ventar eigentleg så lenge at eg ikkje har sjanse til å rekkje fristen frå forlaget. Men eg bruker lang tid på å tenkje, og sjølv om eg ikkje skriv på papiret, skriv eg heile tida i hovudet. Slik byggjer det seg opp eit trykk, og når det fyrst losnar skriv eg samanhengande i nokre intense månader. Denne gongen skreiv eg som eit uver frå oktober til mars.

Frå ho var liten har ho kopiert bøker, skrive Astrid Lindgrens forteljingar opp att og endra dei til sitt eige. Ho fann si eiga stemme ved å studere andre, men hadde ingen draum om å verte forfattar.

– Eg skulle verte journalist. Men eg hadde alltid ein tanke om å gje ut bok, og vil gjerne halde fram med det. Plan B er å verte norsklærar. Det har eg eigentlig hatt lyst til lenge.

Tålmodet og autoriteten til Flatland gjer at det ikkje er vanskeleg å sjå henne føre seg som lærar. Alt som barn var ho svært oppmerksam, og mor hennar undra seg over om dottera kunne ha autistiske trekk. Favoritthistoria er frå den gongen då mora sette tre år gamle Helga ned framfor ei maurtue, og jenta vart sitjande og studere haugen av maur i fleire timar.

– Eg hadde nokre raptusar. Eg lærte meg å spele piano på eiga hand, lærte meg notane, talde dei og lærte meg skalaen. Eg er langt frå noko musikalsk vedunder. Men eg lærte meg Mozart, seier ho og ler.

– Du vert sett på som privat, kontrollert og streng. Er du eit kjenslemenneske?

– Ja. Å vere kjenslemenneske er ikkje ei motsetjing til ikkje å ville dele kjenslene sine, og eg lever godt med å verte oppfatta som seriøs. Seinast i går sa ei veninne og kollega at «Du framstår som svært lukka og kontrollert, og det er eit paradoks med tanke på bøkene du skriv». For meg er det ikkje eit paradoks. Det er kanskje tvert om ein føresetnad. Forventinga om at eg skal dele privatlivet mitt med det offentlege fordi eg skriv bøker, er eit større paradoks. At ikkje tekstane skal kunne stå for seg sjølve, at det eg seier om innhaldet, orda, forma, tankane rundt dette, ikkje er nok. Eg kjenner på eit ubehag når eg som person vert meir interessant for media enn bøkene mine. Det er ein del av den nye forfattarrolla, forventninga om at ein skal vere så synleg, òg som privatperson.

– Men du er opphavet til det du skriv om? Du reiser rundt i heile landet for å snakke om bøkene dine, då må du gje av deg sjølv òg?

– Absolutt, og eg skjønar at eg ikkje kan promotere bøkene utan å nemne meg sjølv. Men det må vere relevant, og ofte er bøkene berre ein innfallsvinkel for intervjuaren til å snakke om meg på ein svært tabloid måte. Og det verste eg kan tenkje meg i denne verda er å verte kjendis. Ho legg slik eit trykk på den siste setninga at kafégjesten ved bordet ved sida av snur seg.

– Det er ikkje det same når eg reiser rundt til lesarane. Eg opplever at dei i stor grad er mest interesserte i bøkene mine. Eg har stor glede av å reise rundt i landet og snakka om bøkene, og på grunn av det statlege kunstnarstipendet eg har fått, meiner eg det også forpliktar i rolla som forfattar å besøke dei små stadane. Det kan dessutan vere gjevande å snakke for fem ekstremt interesserte lesarar.

– Til slutt: Kven er du når du ikkje er forfattar?

– Min måte å vere forfattar på er å skrive om det eg observerer og interesserer meg for som meg. Dei eigenskapane som er meg, utgjer også bøkene mine.