Lytt til artikkelen:

Eg vaknar med nasen klemd inn mot teltduken. Mot ryggen pressar eit berg av ein sovepose, og inni der ligg Dale. Søv han? Det verkar slik. Lufta er kvelande tung. Eg vrir handa opp av dunposen, ser på klokka. Halv åtte. Det er trongt inne i tomannsteltet, og lågt. Når eg set meg opp, pressar hovudet mot teltduken, og dropar av kondens flyt saman og lagar sildrande bekkefar nedover duken.

Eg ålar meg ut av posen, oh my God så støl eg er, krabbar ut i forteltet og dreg opp glidelåsen. Eit pust av frisk, mild luft slår imot meg. Eg hukar meg ut, teltet er altfor lite, det er klart.

Bak eit perlemorgrått skydekke glimer ei diffus, men skarp sol. Det engelske vêret er lunefullt, og dama som driv teltplassen sa i går kveld at vi no var i grenseland mellom to vêrsystem. Det kunne bli sol, men sannsynlegvis regn, det var berre å vente og sjå.

Det har begynt å livne til på teltplassen. Trøyttbleike folk med bustete hår hastar mot utedassane, eg høyrer barnegråt, låge samtalar, radio, ein hund som gøyr og blir kjefta på. For å summere opp første døgn – og la oss ta det positive fyrst: Eg har ikkje frose, noko som betyr at den lette posen er varm nok. To gonger vakna eg av at Dale måtte på do, men eg sovna straks til igjen. Vi har padla éin dag og har lagt bak oss 28 av til saman 198 kilometer. Vi ligg føre skjema, og om Old Father Thames vil, kjem vi til Oxford før dagen er omme. Meir? Det regnar ikkje. Ikkje enno.

Ein ange av tomatbøner slår over plassen. Frukost? Ja, då er vi over på den negative sida. Bortsett frå fire egg som eg kjøpte i kiosken, har vi ingen mat. Eigaren fortalde at der var butikk i landsbyen ein kilometer opp frå elva. Eg legg av garde, kryssar mellom telta, pressar meg gjennom ein vegg av buskar og kjem inn på ein smal asfaltert veg.

Jo lenger opp frå elva eg kjem, jo meir skjønar eg kor mykje vi går glipp av. Frå kajakkane ser vi berre elv, siv, grasbakkar og skog, men her oppe er det luftig og lett, eg kan sjå miles etter miles med åkerland, skogholt og blånande åsryggar. Sauer som beiter, kraftliner og telegrafstolpar på kryss og tvers, kyrkjespir, steinhus, gardar. Der hoppar forsyne meg ein hareunge over vegen. Og der kjem ein til!

Ein mann med grått skjegg kjem imot meg med to små hundar i band, dei har grått skjegg, dei òg.

– Good morning, seier han.

Dei er så høflege, desse engelsk­-
mennene. Heime hadde eg sett ned i asfalten og mumla tilbake, men no møter eg blikket hans, smiler, kremtar og helsar høgt tilbake.

– Gooood morning!

Altfor høgt, altfor blidt, eg er ein parodi, men han lèt seg ikkje merke med det.

Landsbyen Appleton (æppel’tenn) er ikkje stor. Det er nokre gater med gamle steinhus, doggdekte bilar står parkerte oppå dei tronge fortaua. Namnet betyr frukthage, og staden heitte ein gong Æppletun, og alle skjøner kor dei fekk det frå. Eg finn butikken, som er skuffande moderne, meir som ein norsk storkiosk. Frå hyllene plukkar eg pulverkaffi, smør, skinkepålegg, cheddar, appelsinjuice og sjokolade, og så leitar eg etter brød. Sjølv om britane har ete brød i fem tusen år, har dei ikkje forstand på brødbaking. På hotellfrukostane er det alltid dette kvite brødet, toast, eller dette lause, brune alternativet som ein knapt kan smøre på utan at det smuldrar opp. Her har britane mykje å lære. Eg plukkar med meg det som ser grovast ut. Berre luft, kjenner eg.

Sola har slått gjennom når eg kjem ned att til campingplassen. Dale har rulla saman sovepose og liggeunderlag. Han leitar fram stormkjøkenet og steiker dei fire egga. Eg dreg smør over brødskivene, som sjølvsagt smuldrar opp, legg over speilegg og stappar alt i meg. Eg er ikkje svolten, men veit at eg må ete. Dale er oppteken av kvar vi skal kome oss i kajakkane. Han er skeptisk til å stige om bord her på elvebreidda, og dette er ein Dale eg ikkje kjenner att.

– Du har aldri vore bekymra for slikt før?

– Nei, det kan vere, seier han.

Men medan eg var i butikken, gjekk han ein runde, og på nedsida av slusa er det ei flytebrygge. Han vil sette kajakkane på vatnet der.

– Men då må vi bere kajakkane fleire hundre meter, seier eg.

Jo, det er eit stykke, men han føler seg ikkje heilt trygg med å elvesette dei her oppe.

– OK, seier eg.

Vi pakkar saman, tause, stappar alt inn i kajakkane, heilt utan orden og system, og så tek vi tak i kvar vår ende på kajakken til Dale, løftar. Eg set han ned att, seier at dette gidd eg ikkje.

– Kajakkar er bygde for vatn, ikkje for å bere, seier eg.

Dale nøler, seier til slutt greitt. Vi dreg dei på graset ned til breidda. Eg går fyrst om bord, pulsen dunkar, eg er ikkje elegant, men eg kjem meg inn i cockpiten og padlar ut i elva. Eg kjem brått på guideboka. Pokker! Igjen ligg ho nedpakka. Eg må ha henne framme, eg må følgje med på kor vi er. Eg snur, padlar inn att mot breidda. På land står Dale. Han forsøker først høgre fot, ombestemmer seg, tek venstre fot, men så forsøker han høgre igjen. Har han fått kajakkangst? Eg snur meg vekk, vil ikkje stresse han meir enn naudsynt. Men så er han om bord, ser eg, og vi padlar ned til slusa.

Klokka er fem over ni, slusevaktaren visar ein tommel i vêret. Det er berre å gli rett inn.

I går padla vi i T-skjorter, men etter varselet frå teltplassvertinna tok eg på regnjakka, og godt er det, for snart yrer det, og snart etter regnar det. Tunge dropar slår ned og lagar små krater i elveskorpa. Dale trekker spruttrekket over cockpiten, eg gjer det same. Åh, det er godt å sitte slik med regnet hakkande på regnhetta. Hadde det ikkje vore for at kajakken er lekk, ville eg sete heilt tørt.

Elva vidar seg ut, landskapet opnar seg, vi padlar langs ein endelaus caravanpark. Vi får vinden i ryggen, og når han skyt av garde, går det radig. Men så buktar elva seg, og vi får vinden frå sida, så buktar ho seg slik at vi får vinden midt imot. Det er tungt. Dale tek det roleg, ser eg, det er så vidt det er fart i båten. Innimellom stansar han heilt opp, strekker på armane.

Etter tre og ein halv time er vi ved slusa Pinkhill. Det har slutta å regne, og sola har igjen brote gjennom. Vi har padla i eitt, og eg verker i rygg og sete. Eg må ha ein pause, og Dale, som verker i underarmen, synest glad for det. Vi glir inn til ein stålkai, og med eit uelegant byks sit eg på kaien. Dale nøler lenge, men så kjem han etter.

I guideboka ser eg at det er kort veg ned til Swinford bru. Der hadde eg tenkt å stanse, for det er noko eg vil sjå på. Men i boka står det at det er vanskeleg å kome seg i land der nede. Eg foreslår at vi ruslar ned. Dale er med, han er grei slik, lar meg bestemme. Vi løftar kajakkane på land og legg i veg.

Igjen kjenner eg kor velsigna godt det er å gå, og for ei oversikt ein får! Det er mjuke åsar, åkrar, hus, skog og blåne etter blåne med skogkledde åsryggar. Det er søndag, og mange er på tur langs Themsen. Britar i joggebukse og allvêrsjakke helsar høfleg, i England helsar alle.

Stien går over eit flatt jorde gul av smørblom, og der i enden ser eg den brune steinbrua kvelve seg over Themsen. Vi har padla under mange bruer, men akkurat denne har ei spesiell historie.

Georg III var ingen vidfaren konge. Gjennom eit langt liv skulle han aldri bevege seg meir enn 15 mil frå London. I 1767 var den då 29 år gamle George på gjennomreise, og følgjet hans skulle krysse Themsen her ved Swinford. Ford tyder vad, og det er mange vadestader langs Themsen. Det er Shiffingford, eller sauevad, det er Oxford, oksevad, og det vi no ser, er Swinford, svinevad. Og før vi kjem ned til brua, litt om kong George III. Han er kjend for to ting: som den galne kongen og som monarken som aldri hadde elskarinner. Eigentleg var far hans tronarving, men han døydde då George var 13 år. Ni år seinare døydde bestefar hans, George II, og då var det den 22 år gamle George IIIs tur. George-ane var av det tyske huset Hannover, og George III var den fyrste som kunne engelsk. Då han skulle gifte seg, fann dei ei tysk prinsesse, den 17 år gamle Charlotte av Mecklenburg-Strelitz. På grunn av storm i den engelske kanalen kom ho forseinka til bryllaupet, og slik gjekk det til at dei såg kvarandre fyrste gong berre seks timar før dei gjekk til alters. Det må ha vore kjærleik i det blikket, jamfør det at George aldri hadde elskarinner, men også det at dei til saman skulle få femten born, ni søner og seks døtrer. Som det seiest: Kvantiteten gjekk hardt ut over kvaliteten. For å få rom til alle saman kjøpte femtenbornsfaren Buckingham House, i dag kjend som Buckingham Palace.

Det største nederlaget i George IIIs regjeringstid var tapet av dei amerikanske koloniane. I 1776 vedtok amerikanarane sjølvstendeerklæringa si, og om ikkje det var nok, begynte den korsikanske Napoleon Bonaparte raida sine over Europa. Han sende armear i aust og vest, til han leid endeleg nederlag i slaget ved Waterloo i 1815. Det fekk neppe George III med seg, for då var han blitt ravande galen. Dei ni siste leveåra gjekk han blind rundt Windsor Castle og snakka høglydt med tre. George III døydde i 1820 og blei etterfølgd av to søner, fyrst den fåfengde motekongen George IV, sidan seglarkongen William IV. Ingen av dei etterlét seg legitime arvingar, noko som rydda veg for den 18 år gamle niesa deira, Alexandrina Victoria. Meir om henne sidan, no til Swinford.

I 1767 skulle George III altså krysse Themsen ved Swinford. Kva som eksakt hende, er det ulike meiningar om. Nokre sa at kongen sat til hest, andre at han sat i ei vogn. Uansett, Themsen hadde fløymd seg opp, og kongen fekk problem. Nokre meiner at han fall av hesten, andre at vogna tippa over. Våt blei han.

Kongen kontakta grunneigaren, Willoughby Bertie (vill’åbí børti), den fjerde jarlen av Abingdon, ein eksentrisk adelsmann, som hadde to lidenskapar, politikk og musikk. Han komponerte musikkstykke for fløyte og heldt talar i overhuset som er omtala som peculiarly eccentric – påfallande eksentriske. Kongen befalte at Bertie skulle bygge bru over Themsen, men jarlen tvika. Han førte eit drust liv i salongane i London og var i stadig pengenaud. Kongen lova at om jarlen sette opp brua, kunne han krevje inn bompengar, og ikkje nok med det: Han skulle sleppe å skatte av inntektene, og ikkje nok med det heller: Ingen kunne bygge bru 3 miles (4,8 kilometer) frå Swinford, korkje oppstraums eller nedstraums.

Brua sto ferdig i 1777, men ho hjelpte ikkje monaleg på økonomien til Bertie. Då han døydde tolv år seinare, etterlét han seg ei botnlaus gjeld og 120 forgløymelege komposisjonar. Men brua han sette opp, står støtt. Og framleis blir det kravd inn bompengar. Avgiftsauke må godkjennast i parlamentet, og sist det skjedde, var i 1994. Då blei prisen auka frå 2 til 5 pence for personbilar, altså litt over 50 øre.

I nordenden av brua ser eg ei lita bu i jern og glas. Målinga har flassa, det er rustflekkar, og vindauga er dekte av vegstøv. Skyvedørene på kvar side er opne. Inne i bua står ein ung mann i refleksvest og med øyrepluggar kopla til telefonen. Han er kjapp, tek imot 5 pence på høgre side, sidan på venstre, innimellom gir han tilbake veksel, men sjølv om han er rask, køar bilane seg opp på begge sider. Bilistane verkar forbausande blide, det er jo nærast ein kuriositet, dette.

Mannen i bua heiter Zak, og har arbeidd som bomvakt i fem månader, fortel han. Om han kjedar seg? Nei, det har han ikkje tid til. Det går i eitt bankande køyr, fortel han, det er maks eitt minutts pause.

– Kvifor ikkje sette opp ein automat?

– Kva meiner du? Ein slik å kaste pengar i? Eg veit ikkje, really. Dei kunne kan hende ha gjort det, men så lenge folk kan gjere ein jobb, er det vel best at folk får gjere jobben.

Over ti tusen bilar kryssar brua i døgnet, og innkrevjinga fører til forseinkingar, forureining og irritasjon. Då brua blei lagd ut for sal i 2009, ville mange at lokale styresmakter skulle ta over og endeleg få ein slutt på denne arkaiske pengeinnkrevjinga. Men Swindon Bridge blei seld til ein privatperson for nær 12 millionar kronar, og med på kjøpet fekk han eit lite steinhus og 16 mål tomt med strandline. Ingen veit kven eigaren er, men pengane renn langsamt inn, pence for pence. Og framleis er det skattefritt.

Dale kjem gåande over brua. Han ropar noko, men det er umuleg å høyre i støyen frå bilane. Når eg kjem nær, peikar han over rekkverket, og to hundre meter ned elva ligg ei sluse.

– Vi kunne gått i land der, seier han og mumlar noko om dårleg research.

– Det var godt å gå, då, seier eg.

Dale svarar ikkje.

Tilbake ved Pinkhill sluse kjem tre middelaldrande britar i tette, bulande treningsklede trekkande på kvar sin kajakk. Dei dreg båtane over betongdekket, over grusgangen, er dei ikkje redde for å ripe dei opp? Nei. Dei dunkar dei ned ei trapp og kastar båtane på elva, før dei lett svingar seg ned i cockpiten og padlar av garde. Så lett kan det gjerast. Ein må behandle kajakken bestemt. Ikkje vere redd. Det er som med hundar. Ein må vise dei kven som er sjefen.

Eg tek tak i kajakken, dreg han dunkande ned trappa, skyv akterenden ut i elva og slepper framdelen ned så vatnet skvett. Eg dreg han mot kaien, set føtene i botnen, men idet eg skal setje meg ned, legg kajakken seg over. No skjer det, tenker eg, O’ Thames, here I come! Men så rettar han seg opp.

Eg sit, og eg sit trygt. Med skjelvande hand stryk eg over kajakken, kviskrar sorry.

Dale står igjen på kaien og klappar seg på lommene. Han finn ikkje solbrillene, seier han, og vil gå ein runde for å leite. Mens eg ventar, kjem eg brått på guideboka. Ho er pakka ned igjen. Pokker! Eg vurderer å ta meg til lands, men der kjem Dale, utan solbriller, dei er tapte, og eg slår det frå meg. Dale brukar lang tid på å kome seg om bord. Velten i går har nok sett ein støkk i han. Eg snur meg vekk.

Vi padlar under Swinford Bridge og ved slusa på nedsida treffer vi på kanoparet. Dei står på land og skal ete lunsj. Det ligg ein pub i skogkanten, The Talbot Inn, fortel dei. Dale begynner å bli svolten og spør om ikkje vi òg skal ete. Eg ser på klokka, ti på tre. Vi har ikkje tid til det, om vi skal rekke fram til Oxford, svarar eg. Det er ti kilometer igjen.

Vi padlar vidare, og på høgre side ligg naturreservatet Wytham Woods – tett urskog, slik som ein gong dekte store delar av England. På nettet har eg søkt universitet i Oxford om løyve til å gå inn i skogen, og det har eg fått. Men vi har ikkje tid. Vi må vidare. Dale padlar utan kraft no, ser eg. Frekvensen er høg, men han berre dupper årene i elva. Han verker i armen, seier han.

Ein time seinare er vi ved Kings Lock, det nordligaste punktet på Themsen. Alt vi har ete, er kjeks og sjokolade. Eg må på do, kjenner eg, eg har kjent på det lenge, og no er det inga bøn, vi må i land. Dale går fyrst, eg følgjer etter. Utanfor huset står slusevaktaren i prat med ein mann med ryggen til. Eg kremtar, seier excuse me, spør om dette er den nordlegaste slusa? Eg veit jo svaret, men tenker at det er ei god innleiing. Mannen snur seg, og eg blir aldeles fjetra. Han ser ut som ei attergløyme frå steinalderen, butt og firskoren, breitt andlet, flat nase, uryddig tannstilling, han myser mot meg med smale, vaktsame auge, før han gryntar noko og nikkar mot slusevaktaren, som stadfestar at lenger nord enn dette kjem ein ikkje på Themsen. Eg spør om det finst do her. Sorry, seier han. Vi går i båtane.

Klokka er nokre minuttar på fem og langt der framme ser vi nokre spir strekke seg opp av horisonten. Oxford! Det tyder at det er slutt på Themsen. Her heiter elva Isis (ai-siss), meiner oxfordianarane, ja, somme hevder at heile elva, også ovanfor Oxford, heiter Isis.

Vi padlar under motorvegen, det er brøl frå vogntog og jarnbane, og kjem ned til Goodstow Lock. På høgre hand ruvar nokre ruinar, og Dale spør kva det er. Eg veit ikkje, svarar eg, eg må sjekke i guideboka. Nei, eg kan ikkje det no. Ho ligg nedpakka. På venstre hand får vi Port Meadow, ei utmark som blei gitt i gåve frå Alfred den store som takk for innsatsen i kampen mot danske vikingar. Dei svære slettene har ikkje vore pløgde på fire tusen år og er beitemark for krøtter og hestar. Også her hadde eg planar om å gå i land, men vi har ikkje tid. Vi må rekke slusa før ho stenger. Eg grev djupt i elva, og får fart, og Dale vert liggande etter. Eg stansar opp, ventar.

Klokka er to minuttar over seks når vi kjem til dagens siste sluse, Osney Lock. Vi er for seine. Men der kjem slusevaktaren, og spør om vi vil gjennom. Yes! Det er elektriske sluser her, det er berre å trykke på knappar. Mens vi ventar på at vatnet skal jamne seg ut, kikar eg ned i cockpiten. Der! Der ser eg kor vatnet piplar inn. Det er i eit skrufeste. Slusevaktaren kjem forbi, og Dale spør om han veit om ein plass vi kan telte for natta. Han svarar at sjøspeidarane plar å la folk telte på baksida av klubbhuset. Slusevaktaren forklarar vegen, men eg er dårleg på følgje slike instruksjonar. Dessutan må eg på do. Veldig. Eg fell av og spør om Dale fekk det med seg. Ja da, svarar han.

Og Dale finn fram. Vi legg til, og idet vi dreg opp kajakkane, dundrar ei tung regnskur ned. Vi klemmer oss inn mot klubbhuset til sjøspeidarane. Etter fem–seks minuttar stoppar regnet like brått som det begynte, og sola bryt igjen gjennom. Det er ikkje eit menneske å sjå, men vi tek sjansen, slår teltet opp, rullar ut soveposar og blæs opp liggeunderlag.

Sola er på veg ned når vi hastar inn mot sentrum. Det er ein vakker by, såpass ser eg, men no må eg fyrst og fremst finne ein do.

Like overfor hovudinngangen til universitetet Christ Church ligg puben Old Tom. Eg slår opp døra, og popmuzaken dunkar mot meg, eg hastar forbi bardisken med auga i golvet, og eg finn toalettet. Det surklar i sisterna, det er trongt, det er mørkt. At vi moderne menneske skal vere så fordømt bundne til desse vassklosetta!

Tilknytinga byrja i 1851, og igjen må vi tilbake til verdsutstillinga i London, for det var i Crystal Palace dei fyrste offentlege vassklosetta blei sett opp. Publikum køa seg opp, og før utstillinga var over hadde 827.280 gjestar betalt 1 penny for å nytte dei magiske toaletta der skiten forsvann ved at dei trekte i ei snor. I vår tid er heile den vestlege verda hekta, vi klarar oss ikkje utan vassklosett. Og framleis er to spend a penny slang for å gå på do i England.

Eg famlar etter lysbrytaren, finn han, trykker. Det er ikkje lys, eg må sitje med døra på gløtt. Det er meir enn eg normalt ville tålt, men no tolar eg det.

Old Tom er kalla opp etter klokka i tårnet til universitet, les eg i menyen, og eg noterer det. Eg er i eit velsigna lett humør etter at eg har spent my penny, eg har eit stort glas med øl og vi har bestilt risnudlar med oksekjøt. Det er thailendarar som driv gamle Tom, men mat kan dei ikkje lage, viser det seg; vi får ein brungul, feittglinsande graut. Dale glufsar i seg alt og bestiller meir øl. Eg plukkar ut kjøtstykka, skyv asjetten frå meg. Mens eg skriv, blar Dale i guideboka. Han reknar på eit ark og er smått bekymra, seier han. Høgrearmen er blitt verre.

– Skal vi kome oss til London, kan eg ikkje padle så lange etappar som i dag.

– Kor langt har vi padla i dag?

– 24 kilometer, maks 25.

– Og fyrste dagen?

– Cirka 28.

Vi kan ikkje ha kortare etappar, vi må ha like lange og helst nokre lengre. Eg seier ikkje det. Men eg tenker det. Dale vil seie noko meir, han nøler, seier.

– Kunne vi ringt til Thames Canoe Hire og bede dei om å ta kajakkane på bilen eit strekk?

– Kva?!

– Er det innanfor reglementet ditt?

– Det er absolutt mot reglementet. Vi skal padle på Themsen, ikkje køyre bil langs Themsen.

Han ser nok ein gong på arket med tal.

– Det er femten mil igjen til Teddington, seier han, kanskje meir. Eg trudde ikkje det skulle vere så langt.

– Ikkje eg heller. Og at det skulle vere så lite straum.

– Det er jo ingen straum. Eg hadde sett for meg lunsjar på pubar med øl og…

– Ja, men det skal du få. Etter kvart. Vi må berre kome så langt at vi veit at vi rekk London til laurdag. Og i verste fall, seier eg, og dette har eg grua for å seie: – Om to–tre dagar padlar vi gjennom Reading, og om du framleis slit, kan du eventuelt gje deg der. Levere kajakken og ta toget inn til London.

– Eg har alt tenkt på det, seier Dale.

Det er bekmørkt når vi ruslar tilbake til teltet. Stemninga er tilknept, men eg har kjøpt whisky og Dale har kjøpt smertestillande. Vi set oss på kaien framføre klubbhuset til sjøspeidarane, fyller opp koppane. Dale lyser med hovudlykta ut i elva. Jøss! Heile elva er full av fuglar, det må vere fleire hundre. Svanar, ender, gjæser, refleksen lyser i fugleauge.

Alle stirer mot oss.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke.