Lytt til artikkelen:

Nyhendet om at den danskpalestinske lyrikaren Yahya Hassan var funnen død i bustaden sin, 24 år gamal, kom samstundes med den norske utgåva av den andre diktsamlinga hans, Yahya Hassan 2. Ho er nominert til Nordisk råds litteraturpris, som vert delt ut i Reykjavík i oktober. Debutsamlinga (2013), som han gav ut då han var 18 år, hausta mange litterære prisar, selde i 120.000 eksemplar i Danmark og er omsett til ei lang rekkje språk. 

Sjølvbiografien

Dei to bøkene har så mykje sams i uttrykk og innhald at dei kan lesast under eitt, og snart kjem dei nok i éi utgåve. Til saman utgjer dei eit sjølvbiografisk verk. Band éin fortel om – og vert fortalt av – guten som voks opp i ein innvandrarfamilie i Aarhus, ferierte med familien i Midtausten, dreiv med dop og kriminalitet, budde på institusjon og synte eit uvanleg poetisk talent. 

I band to held livssoga fram der det førre bandet slapp. I avdelinga «Premieperker» har den vidgjetne bokdebuten vorte ein livsfase i seg sjølv. I avdelingane «Fengsler og fanger» og «Psykoseperker» les me om livet hans dei siste åra, som innsett og psykiatrisk pasient. Nykelordet perkar, sett saman av persar og tyrkar, vert av somme nytta nedsetjande, av andre identitetsmarkerande, som nigger i raptekstar. Perkerdansk er ein parallell til kebabnorsk.

Hassan henta inspirasjon frå ytterpunkt i dansk lyrikk, frå den aforistiske pregnansen til Piet Hein (1905–1996) og den heftige ihugen til Michael Strunge (1958–1986). Eit naturleg førebilete var den norske romanforfattaren Karl Ove Knausgård, som sjølv har halde seg med førebilete frå ein tradisjon Hassan snøgt skreiv seg inn i – med sjølvutleverande beat- og bohemforfattarar som Jack Kerouac og Charles Bukowski. 

Litterære Midtausten-tradisjonar var òg viktige. Hassan dikta utan teiknsetjing og små bokstavar, som i dei semittiskspråklege kjeldeskrifta Toraen og Koranen, bokverk som prega framføringa hans òg. «Han syng dikta sine rytmisk som ein vantru muezzin [bøneutropar]», skreiv Jörg Lau i tyske Die Zeit. Thomas Bredsdorff i danske Politiken kalla lesemåten «en fremførelsesform, der lyder som en mellemting mellem Koranen og rap».

I nyare norsk lyrikk, dominert av strigla, kjenslevar og monokulturell mellomklasseproblematikk, har Hassan ein parallell i dei ekspressive og sjølvbiografiske krisedikta til Nils Yttri (1947–1980). Han gav ut berre to samlingar medan han levde, han òg. 

Valden

Ein raud tråd i dikta og livet til Yahya Hassan er vald. Dei fyrste linene i debutsamlinga, frå opningsdiktet «BARNDOM», er kjende: «FEM BARN PÅ REKKE OG EN FAR MED EN KØLLE/ MASSEGRINING OG EN PØL AV PISS/ VI REKKER UT EN HÅND ETTER TUR/ FOR FORUTSIGBARHETENS SKYLD/ DEN DER LYDEN NÅR SLAGENE RAMMER».

I dikta slo han attende, mot det han opplevde som reaksjonære, trygdesnyltande innvandrarfedrar og undertrykkjande religiøsitet. I langdiktet «LANGDIKT», framført på fjernsyn, nyttar den språksikre poeten perkardansk: «MEG JEG PISSER PÅ ALLAH OG PÅ HANS SENDEBUD/ OG PÅ HANS ALLE MULIG UDUGELIG DISIPLER/ KROPPEN DEN VOKSER OG PLUTSELIG/ JA SÅ JÆVLIG PLUTSELIG SKAL MIN SØSTER GIS VEKK/ TIL EN GELLERUPPERKER!»

Vald pregar Yahya Hassan 2 òg. Opningsdiktet «FORLAGSMØTE» opnar: «UT AV BLOKKA/ MED SKUDDSIKKER VEST I SOMMERVARMEN». 

Mottakinga

Også mottakinga av Hassan var prega av vald. Ein månad etter lanseringa vart attenåringen utsett for eit åtak på Hovedbanegården i København. Ein dansk-jordanar som i 2007 vart dømd til sju års fengsel for terrorplanlegging, overfall Hassan med skuldingar om «vantru».

I den nye boka skriv han om åtaket: «TERRORISTEN KOMMER OPP FRA EN PERRONG/ HAN PASSERER MEG MED ET SKJEGG/ SOM GROR MED UFORSONLIGHETENS HASTIGHET [...]/ JEG OMFAVNER KJÆRESTEN/ IDET JEG TREFFES AV ET STEINALDERSLAG». 

Få månader etter vart ein dansk-somaliar dømd for dødstruslar mot Hassan. Så mange og alvorlege vart trugsmåla at han som Muhammed-teiknarar og -publisistar vart omfatta av tunge tryggingstiltak. Dei skriv han om i «DIKTOPPLESNING I GETTOEN»: «FLYFORBUD/ BOMBEHUNDER OG BARRIKADER/ KAMPKLEDDE BETJENTER PÅ GATA/ OG SKARPSKYTTER PÅ TAKET». 

Moralpolitiet

Men under åtak frå den mest brutale fraksjonen av det religiøse moralpolitiet var guten sjanselaus. Det hjelpte ikkje at han, vand med vald som han var frå oppveksten, og stundom høg på kokain, væpna seg og tok att. «NÅ HAR JEG SAGT FRA MEG LIVVAKTENE/ OG SKAFFET MEG EN PISTOL», skriv han i «GÅTUR I GETTOEN».

Stønaden frå storsamfunnet var likevel så massiv at hadde det ikkje vore for terroren, ville han truleg ha takla den reint verbale fordøminga frå religiøse og politiske aktivistar,?som meinte at kritikken hans var skadeleg, jamvel om han kom innanfrå. 

At sjølvjustisen har fått slikt fotfeste i Norden, reiser spørsmålet: Kvar skulle bøkene hans elles ha kome ut? Etter at Hassan døydde, kom meldinga om dødsfallet til ein annan 24 år gamal kunstnar med røter i Midtausten, Shady Habash, ein filmkunstnar som sundag døydde i eit egyptisk fengsel, dømd for kritikk av presidenten i landet. 

Same dag som det vart kjent at Hassan var død, la det danske justisdepartementets forskingskontor fram rapporten Ytringsfrihed i Danmark, med tal som syner at «76 pct. indvandrere og efterkommere fra muslimske lande mener, at det bør være ulovligt at kritisere islam».

Viktige verk

Hassans død er eit tap for nordisk dikting. Ei unik røyst har tagna altfor tidleg. Det er trist. Men dei to samlingene hans står att som viktige verk, vonleg til inpirasjon for diktarar i framtida. Sjeldan høyrer me ei ung røyst som byd på så mykje av både villskap og leik, humor og alvor, spott og vidd, likesæle og eldhug. 

I nemnde «DIKTOPPLESNING I GETTOEN» i Yahya Hassan 2 får me eit døme på blikket hans. Med skarpskyttarar på taket for å verna han mot trusbrør, såg han òg valden hjå dei intellektuelle som sverma om han, dei som «PISKER BARNA MED IDYLL», og ironien i at han etter arrangementet gjekk i dekning hjå ein danskjødisk redaktør: «JEG LIGGER I FOSTERSTILLING/ I MARTIN KRASNIKS BARNESENG/ BAK DET LILLE TOALETTET/ JEG GJEMMER MEG FOR FAEN HOS EN JØDE».

Debutboka Yahya Hassan (2013) er attdikta til norsk av Pedro Carmona-Alvarez, og Yahya Hassan 2 av Julie Stokkendal, med Carmona-Alvarez som konsulent. Dei to forfattarane har løyst ei vanskeleg oppgåve –?å ta vare på dei særdanske uttrykka i det rike språket og samstundes gjera det tilgjengeleg for norske lesarar. 

HÅVARD REM