Dramatikk

Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

Sommaren 2017 sende forfattar og brageprisvinnar Monica Isakstuen ut to eksemplar av same råtekst. Ho ville skrive om relasjonen mellom mann og kvinne og samstundes far og dotter, mor og son, og sende éin til forlagsredaktøren og éin til dramaturgen. 

– Eg voks opp då Bjugn-saka rulla og gjekk, om ein mannleg barnehageassistent som vart sikta for å ha forgripe seg på fleire barnehageborn. Eg hugsar mor mi fortalde at pappa plutseleg vart usikker når han skulle bade meg. Så fælt det må vere, å famle slik i møte med ein liten jentekropp. Det er komikk i det òg, men samstundes heilt ko-ko at ein skal verte skremd av noko slikt. Som forelder kan ein sjå føre seg dei verste scenarioa. Eg ville skrive om kva maktstrukturar og rollemønster vi meir eller mindre umedvite podar inn i borna våre, seier Isakstuen.  

Råteksten gjekk to ulike vegar: På den eine vegen jobba ho fram skodespelet Se på meg når jeg snakker til deg, som no er ute i bokform. Skodespelet skal etter planen setjast opp på scena i 2019. På den andre fann ho stoff til ein ny roman. Han kjem ut i haust. 

Frå dotter til kvinne

Når Isakstuen tek telefonen, har ho nett lagt borna sine. Det er slik stykket hennar startar, med ei mor som har lagt son sin. I første del innser ho at vesleguten skal verte mann. Ho tileignar han dei dårlege erfaringane ho sjølv har hatt med menn, og er redd for at han skal verte overgripar, at det ligg i naturen hans. «Gutter er gutter», seier ho. I andre del av stykket kjempar ein far med at dottera vert kvinne. «Hvordan holder man ei jente når man bader henne?» tenkjer han. «Sånn at ting ikke kan misforstås?» Og han veit ikkje korleis han skal reagere når ho eksperimenterer med sin eigen seksualitet.

– Då eg var ung, ringde vi kontakttelefonen og vart straks sette over til ein vaksen, kåt mann som sat og pusta inn i røyret. Vi fniste og laug om kor gamle vi var, og det var utforsking. Det handla om å oppfylle fordommar. I dag chattar borna i staden. Og faren forstår at han sjølv er representant for kjønnet dottera nærmar seg. Det påverkar utviklinga hennar som kvinne. I frykta for både det kvinnelege og det mannlege stolar korkje far eller mor i stykket på seg sjølv. For korleis skal faren lære dottera å vere kvinne på ein naturleg måte når han sjølv er så redd?

– Men slik utforsking kan ende i overgrep. Overgrepssakene, særskilt sakene frå det mørke nettet, viser det. Tenkjer du på dette når det gjeld dine eigne born?

– Nei. Det ligg framfor meg i løypa. Dei er ikkje gamle nok. Men eg kan lett setje meg inn i redsla. Eg skulle ønskje eg hadde styring, for ein vil så gjerne at borna skal lukkast. Sjølv når ein gjev dei namn, tenkjer ein på kva dei skal heite for ikkje å verte hockeyspelarar eller rusmisbrukarar. Eg skulle ønskje eg kunne vite at det gjekk bra til slutt, samstundes som eg heller ikkje ville ha styrt nokon.

Det seksuelle

– Sonen i stykket spør om mor hans nyt det seksuelt når ho ammar han. Han provoserer henne. Kva er det med amming som er seksuelt?

­– Amming og seksualitet er ein del av frykta for det kvinnelege. Ein skal manast til å amme: Får du det ikkje til, er noko gale med deg. Samstundes vert det fort sett som ekkelt om ein ammar for lenge. Det som i utgangspunktet er naudsynt for livet sjølv, skal då handle om lyst og begjær. Maggie Nelson skriv om dette i Argonautene, og eg har henta ein anekdote frå boka om det å få orgasme medan ein ammar. Det er ein rein kroppsleg reaksjon og vil ikkje seie at ein er tiltrekt av barnet sitt. Men då kan ein verte forvirra. Eg føler at eg fekk brøle ut noko av dette i stykket.

Far i alt ho skriv

Isakstuen er opphavleg utdanna art director frå Westerdals og har jobba som reklametekstforfattar. Den første boka hennar, diktsamlinga Sånn, borte, kom ut berre nokre år etter at far hennar døydde. 

– Eg kom inn på ein rar liten skriveskule i regi av Dynamo Forlag med Aleksander Melli, men så døydde far min i 2004. Hjartet hans stoppa mens han gjekk tur i skogen, han fall om og vakna aldri att. Det var sjølvsagt eit sjokk, og eg greidde ikkje gjere noko på ei lang stund. Men eg fekk mykje å skrive om, og det vart ei diktsamling. Tiril Broch Aakre og Nils-Øivind Haagensen drog litt i dikta, og eg gav dei til slutt ut. Deretter skreiv eg ein frykteleg stiv roman, Avstand, der eg tenkte altfor mykje på korleis ein roman skal sjå ut. Somme gonger ønskjer eg at eg hadde byrja å skrive tidlegare, kanskje hadde eg famla meg mindre fram. Eg voks opp i Heggedal i Asker og skreiv dagbok, hang på lokalbiblioteket og drøymde litt om å skrive. Men eg er godt oppdregen i ein embetsfamilie og visste nok ikkje at det gjekk an å utdanne seg til noko slikt. Då eg starta på vidaregåande, forsvann skrivebehovet inn i skulepugginga. Men seinare, på Westerdals, fann eg lyst til både å lese og å skrive att.

– I det nye stykket er faren i andre del død?

– Ja, det er visst ein død far med i alt eg skriv. Men han har ikkje alltid ei aktiv rolle i tekstane mine. Det kan handle om å nytte eit bakteppe eg kjenner, ei gamal sorg som får dirre. Men det er eg ikkje sikker på. Eg ser likevel teikn til utvikling: I romanen som kjem i haust, finst ingen døde fedrar. Berre ein heil haug born.

I-landsproblematikken

– Kva er det som fascinerer deg slik med foreldrerolla? 

– Det enorme ansvaret og påverknadskrafta ein får. Og sjølv om det finst døme på at borna ikkje endar slik foreldra har prøvd å forme dei, var det noko med denne frykta. Frykta for ikkje å gjere rett, frykta for at barnet vert for sjølvstendig, og frykta for at barnet ikkje vert sjølvstendig i det heile. I kva grad lagar ein foreldrerolla sjølv, og i kva grad har ein henne med seg frå sine eigne foreldre? Når tvillingane mine står og ser på meg og hyler, er det ikkje lett å sjå det elskelege ved desse borna. Då kan det vere vanskeleg å ikkje verte eit barn sjølv. Det er herleg å kjenne på at eg har tillate meg å skrive om dette og ikkje føysa det bort som i-landsproblematikk. 

– I-landsproblematikk?

– Eg trefte ein mann som var svært lite begeistra for romanen Vær snill med dyrene. Å problematisere delt foreldreansvar var i-landsproblematikk, meinte han. Eg gler meg til å treffe på han att, så skal han få vite at eg har skrive endå meir om foreldre og barn.