Kristen Gundelach er ein av dei norske diktarane som valde feil side under krigen. Fascinert av Mussolini melde han seg inn i Nasjonal Samling (NS) i 1940. Han fekk diktargasje i åra 1942–45. Så kom oppgjeret: Landssvikaren fekk fengselsstraff. Det hjelpte lite at han i 1944 hadde stempla NS’ kulturfront som «avgrunnsdyp talentløshet».

I fengsel skreiv han i sinne Den rå fred. Sonetter i harnisk, som han gav ut sjølv, på stensilerte ark. Den sjølvrettferdige tonen i dikta hans kan ikkje forsvarast etisk, men her finst likevel eitt vers der vi må gje diktaren medhald. Det gjeld eit blindt, fanatisk tildriv i landssvikoppgjeret. Diktet ved sida av er tileigna Kirsten Flagstad.

Den verdskjende sopranen vart som kjent urettvist skulda for å vera nazist etter krigen. Den norske ambassaden i New York betalte til dømes «demonstrantar» for å gå med plakatar mot «nazisten» Flagstad då ho skulle halde den fyrste konserten sin i Carnegie Hall etter krigen. Og under Festspela i Bergen i 1953 nekta kong Haakon VII å vera til stades dersom Flagstad vart invitert.

Sonetten er oppbygd som ei forteljing, om ei heltinnes kamp mot eit slag utyske – det «basillbefengte støvet» i heimlandet, nordmennene, som med sine «gnavertenner» hadde kvista laurbærtreet hennar («lauren»), som her fungerer som eit symbol på den kunstnarlege skaparkrafta hennar.

Nordmennene tek for gjeve at den sneversynte domen deira blir delt av folk i andre land, men der tek dei feil, skriv Gundelach: Så snart ho vart fri «tåkeheimen» i Noreg, og fekk høve til å syngje for eit utanlandsk publikum, vart kunstnartalentet hennar heidra, for «scenen bugnet av slikt rosenflor».

Den rå fred. Sonetter i harnisk er eit poetisk sidestykke til Hamsuns Paa gjengrodde stier. Når det gjeld råskap og temperament, har boka ein forunderleg litterær kvalitet – særleg når ein jamfører med dei fikse, kraftlause dikta Gundelach skreiv før krigen. Det, saman med diktet til Kristen Flagstad, gjer samlinga verd å lesa i dag.

Eg vil takke Ole Martin Huser-Olsen som tipsa meg om dette diktet.

Ronny Spaans