Litteratur

Jan H. Landro

jan.h.landro@gmail.com

Den danske forfattaren, som no er ute på norsk med del 2 i serien som skal bli på sju romanar, er i ferd med å oppnå status som nordisk litteraturstjerne. Djevelboka har det til felles med første bind, Penger på lomma, at det som skjedde om bord på «Scandinavian Star» natt til 7. april 1990, berre finst som referanse eller omdreiingspunkt for handlinga.

Forfattaren trur ikkje at ho etter så mange år kan grave fram ny informasjon, men kanskje nye perspektiv. Eitt perspektiv især: det kapitalistiske, som kviler tungt også over Djevelboka. 36-åringen fortel at to ting har vore styrande for prosessen med denne serien.

– For det første går eg til bøkene mine med eit håp om at dei, både for meg sjølv og for lesarane mine, skal gjenopne førestillinga om at verda kan vere annleis. Så trur eg òg eg leiter etter ein måte å kunne elske verda på. Båe desse måla er knytte til eit politisk prosjekt om ei anna verdsordning.

– Ein stad i romanen syner forteljaren, den tidlegare prostituerte Olivia, til den allmenne påstanden om at verda er slik ho er, for slik er ho no eingong skrudd saman. Men dette avviser Olivia sjølv, for «det er ingen/ stor skrue/ vi ikke/ kan skru ut/ hvis vi vil/ og er mange nok». Det ligg ein stor optimisme i denne utsegna, men kor realistisk er denne påstanden?

– Til dels ganske realistisk. Historia har synt oss at store samfunnsomveltingar kan finne stad. Og dei vil skje igjen, anten vi vil eller ei. Verdsordenen har aldri vore stabil, og han kjem til å endre seg på nytt. Spørsmålet er berre: til kva? Eg er evolusjonært optimistisk av di eg kan sjå andre alternativ. Rett nok ser eg fascisme som ei mogleg framtid no, men eg er nøydd til å halde fast i optimismen. Det kjem ein lengst med.

– I dag er det vanskelegare å sjå optimistisk på framtida enn før?

– Ja, krig og klimakrise er eit negativt perspektiv. Men det er jo nettopp i kriser store omveltingar kan skje, dei står for eit oppbrot til noko anna. Det er også eit spørsmål om å venje seg til optimismen, for det er uråd å sjå korleis kynismen skulle kunne hjelpe oss. Vi må håpe, men kan ikkje nøye oss med det. Vi må også arbeide for at endringane som kjem, tek ei positiv retning, til dømes ved at Europa ikkje lukkar seg om seg sjølv.

Parallelle univers

I Djevelboka nyttar Nordenhof uttrykket «de fås tyranni», knytt til den makta kapitalen og pengane har over livet vårt, og korleis dette fører til at så mange menneske lid heilt unødvendig. På spørsmål om ho trur kunst og litteratur kan hjelpe mot dette tyranniet, svarar ho slik:

– I eit historisk perspektiv ser vi at kunst og litteratur speler ei rolle i alle samfunn, ved å vere med på å konstituere den gjeldande samfunnsordenen, men òg ved bidra til å skape ei førestilling om at det kunne funnest eit anna samfunn. Kunst har ei særleg rolle som staden for fantasiproduksjon, både ved sjølv å vere det og ved å oppmuntre andre til å nytte fantasien. Men kunsten i seg sjølv kan aldri skape avgjerande endring, til det må mange aktørar spele med.

Ikkje berre skil Djevelboka seg markant frå den førre Nordenhof gav ut; dei fire delane som utgjer romanen – to lyriske kapittel og to novelleaktige prosaparti – skil seg også radikalt frå kvarandre. Det er som å bevege seg mellom parallelle univers, der ein ikkje kan vere trygg på at forteljaren, Olivia, er den same heile tida, eller at den mannlege hovudpersonen, T – forretningsmannen som dukka opp på slutten av førre bok, er eit verkeleg menneske. Slik blir romanen også eit bilete på den tomleiken som er kapitalismens inste vesen. Og den som lurer på kven som er djevelen i denne historia, vil etter kvart oppdage at det finst meir enn éin.

– Det som skjer i boka, har eg tenkt som draumelogikk. Der kan fleire røyndommar eksistere side om side. Slik blir det råd for forteljaren, som kanskje er eg sjølv i fiktiv form, å stå fram som grunnleggjande foranderleg, alt etter kva for moglege utvegar eller avgrensingar ho møter. Verken forteljaren eller T er den same gjennom boka.

T skulle vere hovudperson i denne boka, han som kanskje stod bak dødsbrannen, men det fekk ho ikkje til.

– I hans hovud fann eg ikkje noko av interesse. I staden transformerte eg han over i eit anna univers, der han arbeider med skipsforsikring og slik har ei sambandslinje til «Scandinavian Star». I boka gjer eg han til ein allegorisk karakter. På meg verkar han som ein som ikkje har eigen psykologi, men berre eksisterer for å freiste Olivia. Han verkar heilt viljelaus og samvitslaus.

«Den mannleg-vestlege ideen om kva ein roman er, og kva som gjer han god, vil ho distansere seg frå.»

Passivitet

Noko av det spesielle ved denne romanen er at Olivia er så lite agerande, i alle høve i dei to prosastykka. Det meste av tida er ho objekt for Ts handlingar – utan at vi får vite kva han vil med henne. Slik forfattaren ser det, vel Olivia sjølv å bli sperra inne, først i eit hotellrom i Milano, så i eit husvære i London.

– Ho vel å bli fullstendig styrt av ein annan, men så er jo dette allegorisk. På eit vis er det ei OK skildring av den kapitalistiske borgaren og hennar vilje til å la seg pasifisere.

– T stengjer Olivia inne i hotellrommet i 46 dagar. Men han rører henne ikkje og betaler henne rikt då ho forlèt han. Kva er det han vil oppnå?

– Ho blir sett på tre oppgåver: å vere einsam, å vere passiv og å forbruke. Det tenkjer eg samsvarar godt med den instruksen vi alle på eit litt meir subtilt og litt mindre overdrive nivå får i dagens samfunn. Olivia må bli på rommet utan kontakt med omverda, men som kompensasjon for keisemda får ho alt ho ber om av klede og ting.

– Dette er altså ein instruks vi alle har, utan å vere medvitne om det?

– Det er min påstand, ja.

– Har ikkje T ei sjølvstendig meining med å gjere som han gjer?

– Ein kan sjå føre seg at T er ein heilt tom karakter. Han gir henne openbert noko ho vil ha, men for henne er ting mindre attraktive enn førestillinga om døden. Kanskje er det det han representerer, det han potensielt kan gi henne – døden eller ei erkjenning av kva livet hennar er, kva det inneber at ho gjer som ho gjer, at det får ei eller anna form for konsekvens.

– Då er det ein fin ironi i at ho får forlate hotellet med ein koffert full av setelbunkar, pengar det syner seg nærast uråd å nytte i dagens plastkortsamfunn?

– Det er heilt klart farseaktig, for ho kan ikkje nytte desse pengane til noko borgarleg fornuftig, som husleige, avbetaling på lån og så vidare. Og i den augeblinken ho får kofferten, endrar det livet hennar. På heimvegen må ho heile tida beskytte pengane, og heime må ho finne måtar å bruke dei på.

«Føkk menn!»

Ein av dei tinga Olivia ønskjer seg, er ein kniv. T kjem med ein stor kniv, som ho legg mellom dei i senga. Med den skjer dei i kroppane til kvarandre, som ein reiskap til både nyting og død.

– Eg tenkjer at døden her representerer erkjenning. Olivia opplever nærast ein spådom om at lagnaden hennar må gjerast fullstendig for at ho kan bryte med han. Kanskje er det også tale om ei fridomsførestilling, ideen om at ho må fullstendiggjere den vegen ho har slått inn på. Men også tanken om at dersom ho gjer det, kan ho bryte med han.

– Kva er det som gjer nærleik og kjærleik så vanskeleg for Olivia – det faktumet at ho har vore prostituert?

– Heller førestillinga om at alle vil ha noko av henne, så handlar det om å komme dei i forkjøpet. Ho slår meg som eit menneske som ikkje har opplevd mykje kjærleik i utgangspunktet. Så er det vel også eit element av tanken på å leve i dette samfunnet som konkurrentar, å skulle forstå dei andre som moglege fiendar. Ho er ein hypervisjon av kva eg eigentleg tenkjer dette samfunnet på eit vis oppdreg oss til.

Asta Olivia Nordenhof er godt i gang med tredje bok i serien, som ho vonar å ha klar på dansk neste år. For henne er dette òg eit frigjeringsprosjekt, uttrykt gjennom mottoet ho har gitt septologien: «Føkk menn!»

Med det ønskjer forfattaren å signalisere ei frigjering frå forventningane om korleis ei bok skal sjå ut, og korleis ein skriv «riktig». Menn har innstifta romanen som tradisjon, noko som for Nordenhof tyder at det finst eit mannleg og maskulint ideal om korleis ein skal forstå seg sjølv og røyndommen. Den mannleg-vestlege ideen om kva ein roman er, og kva som gjer han god, vil ho distansere seg frå.