Eg sløser med papir. Har eg skrive noko gale, kastar eg eit påbyrja ark og startar på nytt. Skal eg notere eit telefonnummer, skriv eg det på eit blankt A4-ark, som eg sidan kastar.

No har vi for mykje papir, og det er så billeg at papirindustrien har vondt for å greie seg. Vårt store papirfirma, Norske Skog, slit med gigantisk gjeld og låge prisar. Det blir snakka om konkurs.

Fleire og fleire les aviser, tidsskrift og bøker på skjerm. Fleire og fleire etatar kommuniserer med innbyggjarane via skjerm. Brev av ulikt slag blir færre. Postvesenet må skjere ned. Papiret, hovudgodset deira, er på nedtur.

Mykje tyder på at papiret har hatt si beste tid. I si velmaktstid gav det oss bøkene, avisene, byråkratisk orden, kunnskapsspreiinga og mykje meir.

Det var kinesarane som fann opp papiret. Første dokumenterte papir er frå 105 e.Kr.. Kinesarane heldt oppfinninga for seg sjølve, og først i 751 e.Kr. vart papir laga utanfor Kina, i Samarkand, av fangetatte kinesiske soldatar. Papiret breidde seg så i det mauriske kulturområdet og kom inn i Europa då spanjolane tok Valencia frå maurarane i 1238.

Papiret er ungt. Hos oss er det svært ungt.

Jostein Fet i Volda har lagt ned mykje arbeid på å finne ut kva folk las rundt i landet i siste hundreåra. Det er blitt fleire fine bøker. I éi av bøkene sine fortel han om den såkalla Kvalsvikbibelen på Hustad i Hjørundfjord. Denne bibelen var ein del av førsteopplaget av den første bibelen på dansk, eit opplag på 3000 som kom i 1550. Reformasjonen kravde bibelen på folkespråk, og bibelen kom såleis til å prege språkutviklinga i mange land. Av dei 3000 biblane kom 96 til Noreg, éin av dei til Hustad på Sunnmøre.

Biblane var få og dyre. Mange kyrkjelydar hadde ingen bibel. 96 biblar rakk ikkje langt.

Papir var ei mangelvare, og det var så dyrt at folk flest ikkje såg seg råd til å skaffe seg det, skriv Fet. Difor var skrivekunnige folk stadig på leit i bøkene sine etter ledig papirplass der dei kunne skrive, på innsida av permane, i margane, ved slutten av eit kapittel. Ved å granske det handskrivne i den gamle bibelen kan ein langt på veg rekonstruere ferda hans gjennom hundreåra. Namn og årstal er nedskrivne, inni bibelen.

Først etter 1780 byrja skrivande allmugefolk å kjøpe skrivepapir eller innbundne skrivebøker der dei kunne skrive om det som hende i livet og på garden.

Gunder Olsen Drabløs var ein jordlaus husmann i Volda. I 1813 gav han ut ei lita bok på Aarflots prenteverk: En gudelig Sangbog kaldet Biereede, Første Deel, indeholdende Tyve Sange om forskjellige Materie. Forfattet af Gunder Olsen Drabløs.

Boktrykkjaren har ein kommentar:

Boktrykkerens Erindring.

Naar Forfatteren kan bekoste Papir til den anden Deel, som er 12 Sange, vil den og vorde trykt.

Andre del frå husmannsdiktaren vart trykt. Papiret vart skaffa.

Dei skreiv med blekk, stort sett heimelaga, av sot blanda i vatn eller av kreklingsaft. Ein flittig annalskrivar, Martinus Holsvik i Volda, skriv i margen: Hilde har tillavet bleket. Hilde var kona hans.

Etter kvart lærte dei å lage blekk i ulike fargar «raudt, grønt, blått, gult eller svart skriveblekk», slik Anders Nilsson Mo i Ørsta gav rettleiing om ca. 1760.

Dette heimelaga blekket bleikna lettare enn anna blekk, og det tolte væte dårleg. Difor kan gamle handskrivne tekstar vere vanskelege å lese.

I ei elektronisk medietid er det lett å gløyme kor dramatisk, og kort, historia om papiret er. I nokre korte hundreår vart papiret den fremste informasjonsberaren i samfunnet. Papiret, saman med trykkekunsten, omforma samfunna.

Folkemakta og dei demokratiske reformene flaut fram på ein flåte av papir.

Og det er berre eit par hundreår sidan husmannsdiktaren Gunder Olsen Drabløs hadde vanskar med å skaffe papir til dikta sine.

Det problemet har ikkje dagens poetar. Ikkje har dei problem med blekket heller.

Andreas Skartveit