I 1830 var den teknologiske utviklinga komen så langt at det var tid for toget å dukke opp. Skjener fanst, der hestar drog vogner. No var dampmaskina komen. Ho kunne produsere energi kvar som helst, også på ei rullande vogn. Georg Stephenson hadde vunne ein konkurranse om det første lokomotivet. No skulle det prøvast. Ein liten flokk fekk bli med på prøveturen

Samtida reagerte med skepsis. Lokomotivet var «eit uhyrleg monster i dødskamp, med innvolar som brennande kol», var det ein som skreiv. Ein prest fortalde om tenaren sin, som han hadde tatt med for å sjå eit tog passere. Då toget for forbi, «spyande søyler av svovelrik røyk (…) fall tenaren nasegrus ned på bakken som om han skulle vore slått av lynet». Då han omsider kom seg på beina igjen, gjekk det framleis rundt for han. Etter fem minutt fekk han talens bruk tilbake, «Kor lenge skal kunnskapen ha lov til å vekse og vekse på denne måten?» sa den forvirra tenaren.

Så kom den offisielle opninga av den første jernbaneruta: Liverpool–Manchester. 400.000 menneske stod langs ruta denne våte septemberdagen i 1830. Lord Wellington, helten frå Waterloo 15 år før, var no statsminister og såleis heidersgjest på den første turen. Han var skeptisk til heile prosjektet, og meinte det var dødfødt.

Det var mykje fint folk med: 700 inviterte gjester fordelte på sju tog. Midtvegs stoppa toget for å fylle vatn, og det vart høve til å lufte seg. Huskisson, parlamentsmedlem frå Liverpool og jernbaneentusiast, helsa på statsministeren i pausen. Medan dei stod og prata, kom eit av dei andre toga farande på eit parallellspor. Det vart mykje roping og skriking, og ambassadørar, grevar og lordar sprang i alle retningar. Huskisson vart forvirra av denne dramatiske situasjonen, og vart ståande. Ein av dei andre på toget fortel: «Huskisson miste fatninga og såg seg hjelpelaust om til alle kantar, før han vart lagt i bakken av denne livsfarlege maskina, som slo ned på han som eit lynnedslag og knuste foten hans.»

George Stephenson hadde ført toget med statsministeren om bord. Han greip no inn, og fekk Huskisson lagt på ei vogn med eige lokomotiv. Med dette vesle toget rasa dei mot næraste by for at Huskisson skulle få førstehjelp. Det vart sett fartsrekord, 60 kilometer i timen.

Det enda ille. Huskisson kom til å bli det første dødsofferet i jernbanehistoria.

Til Manchester kom dei då fleire timar for seint. Ei stor og utålmodig folkemengd stod og venta. Mange av dei var arge på statsministeren frå før, fordi han ikkje ville gå med på endringar i valordningane, slik at parlamentet fekk ein breiare base i folket. Parlamentsreform var det mest brennande politiske spørsmålet i 1830. Og no slo dei tilbake. Toget til lord Wellington vart steina, og helten frå Waterloo måtte rømme byen med toget sitt.

Lorden drog sine eigne konklusjonar av det som hende. Underklassane var rotne inn i mergen, og revolusjonen stod for døra. Å utvide røysteretten og såleis endre samansettinga av parlamentet, var vettlaus ferd, sa lorden og statsministeren.

Snart var hans tid ute. Wellington var tory, konservativ. På dagen to månader etter hendinga i Manchester braut regjeringa hans saman. Ei meir reformvenleg regjering, liberal, med lord Grey som statsminister, tok over. Og valordninga vart endra.

Premieren for toget vart dramatisk, men det var ikkje så farleg. Toget rulla vidare, utan både Huskisson og Wellington.

Den første togturen signaliserte at industrialiseringa skaut fart. Og det såg ut til at det teknologiske framsteget ikkje lét seg stogge, slik tenaren til presten hadde ønskt då han hadde sett det første toget.

I 1845, 15 år seinare, var det lagt ut 3600 kilometer med jernbanespor i England. Sju år seinare, i 1852, var talet tredobla.

Mange meinte at toget ville skape ei betre verd, der nasjonane vart samla under fanene til vitskap, harmoni og rikdom, «ein stor, varig og bortimot evig siger over naturkreftene», som ein engelsk lord – en kollega av lord Wellington – sa det.

Det er snart 200 år sidan den første dramatiske togturen frå Liverpool til Manchester. Sidan då har både bilen og flyet dukka opp og forsynt seg grovt av dei reisande.

Men toget har ikkje gitt opp. Kolet og røyken er borte. Energien er rein. Både flyet og bilen slit med energien sin, slik toget eingong gjorde. Kampen om framtida er open. Og toget er med.

Den største investeringa i Oslo i nær framtid er den nye togtunellen under byen, ved sida av tunellen som alt ligg der.

Andreas Skartveit