Staten er eit styringsapparat som rår over eit avgrensa geografisk område. Det geografiske området kan skifte over tid, området kan vekse eller minke. Og oppgåvene for dette styringsapparatet kan også skifte over tid, då helst ved at oppgåvene for staten blir meir omfattande etter som tida går. Vår moderne velferdsstat, med sitt vide ansvarsområde, er ei nyskaping i historia.

Kor stort ansvar staten skal ha, er eit evig politisk stridstema. For makthavarane i staten er det ei livsviktig oppgåve å ta vare på staten, å verne han mot trugsmål og oppløysing og såleis å verne makta si.

Dramatiske historiske hendingar er utløyste av trugsmål om å sprengje staten og av statens bruk av makt for å verne seg og hindre ei slik sprenging.

Den amerikanske borgarkrigen vart utløyst av ein kamp om slaveriet. Sørstatane ville halde på retten til å halde slavar til bomullsmarkene sine. Nordstatane ville stoppe dette ved nasjonal lov. Då braut Sørstatane ut av unionen, ut av den unge staten. Og Nordstatane gjekk til krig for å halde staten samla, for å berge han. Å berge staten var Lincolns hovudmotiv for krigen.

Statssystemet ligg ikkje fast. Inne i statane finst grupper, kall dei gjerne nasjonar, som vil ut av staten. Av det blir det uro. Dette skjer stendig. På sekstitalet ville iboane ut av Nigeria. Dei skapte staten Biafra. Utbrotet vart mislukka og blodig. Lenger aust i Afrika ville Sør-Sudan ut av Sudan. Etter tiår med krig lukkast dei med det. Resultatet vart problemfylt og blodig.

På våre kantar ser vi at skottane strevar for å kome ut av ein godt to hundre år gammal union med England. Catalonia vil ut av Spania. Madrid svarar med maktbruk. Sjølvstendeleiarane blir dømde til lange fengselsstraffer.

I 1992 rivna Jugoslavia, ein statskonstruksjon som vart laga etter første verdskrigen for å stabilisere det etnisk urolege Balkan. Staten sprakk, og nasjonane skipa sine eigne etniske statar. Det vart stygt.

Skandinavia er, også her, ein idyll. I Noreg har vi hatt samane som ein eigen nasjon i staten. Men dei har aldri hatt makt til å sprengje staten. Staten hadde makta.

Før nederlaget i 1864 hadde danskane store problem med den tyske nasjonen i Slesvig-Holsten. Tyskarane der protesterte, mot språktvang og annan tvang. Med hjelp frå Bismarck og Preussen marsjerte dei ut i 1864, til det nye Tyskland som var i emning. Den danske staten vart mindre, og fredelegare. Roa la seg.

Sovjetunionen var ein union av statar. Då unionen gjekk i oppløysing, rusla dei ulike nasjonane heim til sitt og fann att sine gamle statar. Det gjekk stort sett fredeleg for seg.

I dag er det den framveksande stormakta Kina, med sin mektige stat, som strevar med nasjonane i staten. For makta i Kina, kommunistpartiet, er det eit overordna mål å halde staten samla. Dette målet styrer kinesisk politikk, både ute og heime. Separatistar trugar staten, og staten forsvarer seg.

Desse tankane forklarer brutaliteten i Tibet, mot tibetanarane og Dalai Lama, og i Xinjiang, mot muslimske iugurar.

Og dei forklarer dei iltre utfalla mot alle som har med Taiwan å gjere. Etter kinesisk tankegang er Taiwan ein del av Kina og ingen stat. Dagens ordning er førebels og må endrast.

Det gjev seg underlege utslag. Svenske riksdagspolitikarar som har med Taiwan å gjere, får brev frå den kinesiske ambassaden i Stockholm med grove trugsmål om dei held fram med dette. Den svenske regjeringa protesterer mot slik brevskriving. Breva bli ei sak mellom statar.

Å organisere nasjonar i statar har alltid vore vanskeleg, frå persarriket, Hellas, Roma og fram til Beijing.

Andreas Skartveit