Klosettet tilhøyrer dagleglivet – for ikkje å seie morgonlivet – vårt. Når vi om morgonen sit der og funderer over kva dagen har i vente for oss, tenkjer vi knapt over at denne prestisjelause installasjonen har ei uvanleg mangfaldig historie.

Det uvanlege ligg i at installasjonen har ei historie som er relativt ung, samtidig som ho er utgammal. Klosettet har opplevt det uvanlege å vere ute av bruk, parkert i den historiske gløymsla eit par små tusenår før det dukka opp i historia igjen, for å løyse eit tidlaust og pinleg problem: Kva skal vi gjere med møkka vår?

Eg er fødd på den norske landsbygda rett før krigen. Gjennom heile barndommen min var klosettet eit sjeldan syn. Under og rett etter krigen var det lite husbygging. Og dei gamle husa hadde utedo, der møkka vart samla opp, for å verte spreidd til velsigning for årets avling. Møkka vår var verdifull gjødsel. Det var ålmenn kunnskap. På skulen hadde vi minnebøker, der vi skreiv minneord til kvarandre. Eit av dei mest brukte var dette:

Gjev lukka må gro

Som graset bak do.

At graset var frodig bak do, var ein sjølvsagd ting, basisk kunnskap.

Då bror min var fem år gammal, fekk han reise på vitjing til kusine Anne Marie, som hadde fått den første lærarjobben sin inne i Ryfylke, med tilhøyrande ny lærarbustad. Han kom entusiastisk tilbake og fortalde at Anne Marie var umåteleg rik. Det trudde ikkje far noko på. Då vart femåringen arg. Når folk har do inne, då er dei rike, slo han fast. Då tagde far.

Men om klosettet var godt som nytt i barndommen min heime på Finnøy, er det gammalt i historia. Det var kjent og brukt i antikken, både i Roma og på Kreta. Og så vart det borte. I 1775 var det ein gløgg fyr som tok patent på ein apparatur som liknar dagens klosett. Klosettet var tilbake.

Antikken, spesielt romarane, hadde svært avanserte sanitæranlegg. Romerske bad er dagens turistattraksjonar, som Bath i England og Caracallas i Roma. Det er kanskje først og fremst bad og amfiteater som står att etter romarane, saman med akveduktane – vassleidningane. Romarane var reinslege folk. Dei klaga seg over at barbarane lukta så vondt.

Winston Churchill, ein historikar som fekk nobelprisen i litteratur, noko berre tyskaren T. Mommsen hadde fått før han, har skrive om dette. I eit stort verk om historia til dei engelsktalande folka hevdar han at romartida i England var ei gyllen tid, då folk hadde det godt. Dei romerske sanitæranlegga gav dei rikeleg med vatn, og dei hadde varme i husa. Då romartida var slutt, braut alt dette saman. Og sidan den tid, skriv Churchill, «har engelskmennene gått rundt og frose og stinka».

Å spyle møkka ned kjennest lettvint og sorglaust. Møkka er ute av auge og ute av sinn. Men naturen strevar med å ta imot all denne plantenæringa. Vassdrag og fjordarmar reagerer. Badeplassar kan bli uappetittlege og utrivelege. Algevokstrar kan forsyne seg av det som kjem flytande, og vatn og fjordarmar kan om våren gro til med eit tett og udelikat grønsketeppe.

Vekebladet Farmand hadde ein gong ein huspoet som kalla seg Ruben. Han skreiv:

Klosett og bad bør alle ha.

Det lar seg kombinere lett.

Men ikke som i fjorden vår,

der man får alt i ett.

Så har klosettet, etter at det trengde seg inn i historia igjen for 250 år sidan, løyst eit pinleg og privat problem for oss: handteringa av eiga møkk.

Samtidig har møkka vår dukka opp i alle kommuneplanar, i alle budsjett, på alle plan, til kloakkreinsing, slamdumping, kontrolltiltak, tømmingsstader for møkk på vegar og til sjøs og mykje meir. Byråkratiet veks, og milliardane rullar.

Klosettet, då det endeleg dukka opp igjen, flytte møkka vår frå heim og bustad og inn i politikken.

Andreas Skartveit