I kosmisk samanheng er mennesket ein bagatell, ein smittsam mikrobe som ingen har funne medisin mot. Som ein uimotståeleg plantesjukdom har vi spreidd oss over jorda og fortrengt det meste av andre livsformer, andre plantar og dyr. I seinare tid har vi byrja å setje opp lister over medskapnader som står framfor den endelege undergangen vi har lagt til rette for dei, såkalla raudlister. På desse listene står fuglar, dyr og plantar som er truga og i ferd med å forsvinne, oppførte.

Det er godt gjort av ein nykomar å setje slike merke etter seg, å stemple miljøet slik vi har gjort, å skape historie slik vi har gjort. For her dukka vi seint opp.

Geologane meiner at vi kom på bana for 1–3 millionar år sidan. Då hadde algar og trilobittar vore her i omkring 600 millionar år. Insekta kom for 400 millionar år sidan, krypdyra godt hundre millionar år seinare. For 65 millionar år sidan byrja plantelivet på jorda å likne på det vi har rundt oss.

Då vi så kom, byrja vi å fortelje historie, om kva som hadde hendt oss og ætta vår, om gudar og skaparverk, om då alt starta og vart til. Historia handla om oss, nykomarane. Det byrja med oss.

I denne korte tida vår, nokre få millionar år, har nok jorda sett på oss og historieskapinga og historieskrivinga vår med ei viss undring. Tunglasta med historie har ho halde auge med oss, desse forjaga maurane som fartar rundt på overflata hennar og strevar og slit. Men ho har ingenting sagt og ingenting fortalt. Si eiga historie har ho halde for seg sjølv.

Først i siste hundreåra har ho byrja å fortelje. Geologar, paleontologar og andre har lirka forteljingane ut av henne. Utdøydde dyr, fossil, har fortalt si historie. Då viser det seg at dei få millionar åra våre, med opplevd og nedskriven dramatikk, er ein fredeleg og idyllisk hage, zoologisk og botanisk, der vi nykomarane har forsynt oss og levd eit sorglaust liv.

Dramatikken var før oss. For 250 millionar år sidan, ved slutten av den perioden geologane kallar perm, var det eit enormt vulkanutbrot i Sibir. Jorda tømde seg. Lavalaget var opptil 300 meter tjukt. Enorme gassmengder kom ut i atmosfæren. Denne gassen, mykje CO2, drap det meste av liv. Støvet skygga for sola. Jorda vart øyde og tom, som det står i Skrifta. Nedfallet frå dette utbrotet har skapt sitt eige geologiske lag. Geologane har oppdaga at i dei geologiske laga som er eldre enn dette vulkannedfallet, er det mange fossil, vitne om liv som eingong var. I dei yngre laga er det lite spor av levd liv. Dei fleste dyra og andre levande var døde.

Nokre millionar år seinare, for 66 millionar år sidan, slo ein meteoritt inn i jorda på Yucatán i dagens Mexico. Han vog fleire milliardar tonn og hadde ein fart på 80.000 kilometer i timen. Krateret, som vi framleis kan sjå, er to mil breitt. Energien som vart utløyst tilsvarar 100 millionar atombomber av Hiroshima-format.

Effekten var katastrofal. På den tida fanst det eit variert dyreliv, flygeøgler, rovdyr i havet, landdyr. Halvparten av alle arter døydde, steikte og oppbrende på ein time. Sola vart langt på veg borte bak støv, røyk og skyer. Ein tsunami skapte ei hundre meter høg bølgje som rasa innover land og gjorde om på geologien. Store steinmengder vart flytta. Nedbøren vart svovelhaldig og sur. Varmen skapte det geologane kallar sjokkskadd kvarts.

Det var snakk om ein global økokatastrofe. To funn leidde geologane på sporet av det som hadde hendt. Det fanst eit metall som heiter iridium i området – eit metall som berre finst i himmelrommet, og som må ha kome derifrå, med ein himmellekam. Det fanst også eit stoff som heiter zirkon. Det hadde kjend halveringstid, slik at hendingane kunne daterast.

Seinare har geologane avdekt minst tre liknande dramatiske hendingar på jorda, millionvis av år før vi dukka opp. Enorme vulkanar skapte til dømes Atlanterhavet på dramatisk vis. Det var universet, i si makt og sitt velde, som heilt på eiga hand bestemte at tida for dinosaurane no var ute og sende ein stor meteoritt til Yucatán. Og det vart synd om dinosaurane. Jorda og livet der vart endra.

Dramatikken i vår historiske tid, i våre få år, har vore laber og stillferdig i samanlikning. Framtida kjenner vi ikkje. Heller ikkje kva universet måtte tenkje om oss nykomarane. Om det i det heile tenkjer på oss. Meteorar er i alle fall universet godt forsynt med. Framleis.

Andreas Skartveit