«Korleis skriv ein ‘politisk asyl’ på engelsk?», spurde Viktor Kortsjnoj frå Leningrad under ei turnering i Amsterdam i 1975.

Stormeisterkollega Tony Miles visste svaret. Kona og sonen til Kortsjnoj kom seg ikkje ut før i 1982.

Kortsjnoj (1931–2016) var åleine og desorientert i Vesten då han gav ei simultanoppvising i Sveits i 1976. Han spela mot ei kvinne og la merke til boka ho las mellom trekka. Det var ei russisk utgåve av romanen Oppstandelse av Lev Tolstoj. «Po-russki?», spurde Kortsjnoj.

Petra Leeuwerik hadde freista den same taktikken nokre år tidlegare med avhopparen og nobelsprisvinnaren i litteratur, Aleksandr Solzjenitsyn. Med Kortsjnoj fekk ho endeleg ein verdskjend dissident på kroken. Det gav meining til lagnaden hennar.

Unge Leeuwerik vart arrestert i Wien av sovjetisk etterretning like etter krigen, skulda for spionasje for USA. Ho kom til Gulag-leiren i Vorkuta i Komi nord for Polarsirkelen. Her var ho i ti år, fram til 1956, og lærte seg russisk.

Då forrædaren Kortsjnoj spela VM-kampar mot 20 år yngre Anatolij Karpov i 1978 og 1981, vart Leeuwerik på ny den «amerikanske spionen» og eit hatobjekt i sovjetisk presse. Karpov pratar framleis i dag om kor ille ho var.

Ja, kor ille var ho?

Då ho døydde 93 år gamal i mars i år, fem år etter at Kortsjnoj gjekk bort, vart ho hylla av fleire stormeistrar. Ti år i Gulag herda henne – på godt og vondt. Utan innsatsen hennar som kone og manager hadde ikkje Kortsjnoj funne styrke til å kjempa for livet på sjakkbrettet til det siste. Ingen i sjakkhistoria har hatt ein slik vinnarvilje – på godt og vondt – som Kortsjnoj.

Det russisktalande ekteparet var «dis» gjennom 40 år, noko som ikkje er heilt unaturleg sidan dei møtte kvarandre som godt vaksne. Leeuwerik gav mannen loff med svart kaviar som niste under sjakkpartia. Ifylgje dei russisktalande stormeistrane Sosonko (Nederland) og Sutovskij (Israel) var Leeuwerik ei intelligent, kunnskapsrik og sprudlande dame.

Med Kortsjnoj var det ikkje noko «kjære mor». Sonen Igor frå det fyrste ekteskapet fortel ein vits frå 1982, då Igor og mora endeleg slapp ut av Sovjet. Det vart sagt at Kortsjnoj var i sveltestreik framfor den sovjetiske ambassaden. Han nekta å spela meir sjakk før ekskona og Igor vart sende attende til Sovjet.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.