Det er normalt for usikre menneske å pynte på sin eigen bakgrunn for å få han til å skine meir, slik at eigen prestisje kan få eit nødvendig løft. Klassikaren er, også her, Peer Gynts oppgradering av sin eigen og mor Aases heim for å lyfte statusen sin for den grønkledde.

Men Peer Gynt var ein konsekvent og innbarka lystløgnar. Andre, meir seriøse figurar, dreiv med det same.

Vinje skriv om den storarta far sin, som hadde gjort så mykje gildt og stort.

Han lærde franskmenn fikta, og finna riddarverd,

Og engelskmannen dikta, og hava sjøen kjær.

Og fremst han sto i lina, og rett han stelte den.

Frå Skotland til Messina han skapte styresmenn.

Dette er dei forfedrane vi, ei puslete ettertid, skal leve opp til.

Frankrike, senteret for riddarvesenet, med sine chevaliers, har fått sine sjevalereske manerar frå forfedrane våre.

England, med sin Shakespeare og eit par til, har lært å dikte frå dei same forfedrane, som ved sida av alt dette farta rundt og forma og prega Europa, frå nord til sør, ved å skape dei som skal styre og har styrt denne verdsdelen. Det er nok ei historieskriving som vil vekke undring i Europa.

Og den største sjømakta i verda, med Lord Nelson og Francis Drake og eit par til, hadde lært å finne seg til rette på havet av dei same storarta forfedrane våre.

Kva kan Vinje ha meint med dette skravlet, spør Halldis Moren Vesaas ein stad, utan å finne noko svar.

Men Vinje var ikkje åleine om slik historieskriving.

Såg du mitt land, spør Halvor Floden.

Såg du mitt land då framstegsluren ljoma,

Og mannetanken brann i eld og glo.

Då gneist på gneist i skoddenatta ljona,

Og heimsens folk i frygd og undring sto.

Det er eit stort lerret Halvor Floden også brettar ut. Framstegstanken, ein av tankane som har forma Europa, med opplysingstid, romantikkens individfokusering med følgjande folkereisingar og frigjeringsrørsler og mykje meir, blir naturalisert norsk, og resten av verda, heimsens folk, sit med stive augo og stirer mot nord, mot dette storarta landet oppunder Polarstjerna, der så mykje storarta skjer.

Også denne historieskrivinga vil forundre heimsens folk, om dei i det heile får høyre om det.

Det gjer dei nok ikkje. Dette er lokal globalhistorie, skapt for å etablere ei skinande, ærefull og prestisjefull fortid. Slik forgylt historieskriving er noko nasjonar grip til når situasjonen er trugande. Då trengst den gylne fortida, og ho blir mobilisert.

Historikarane mobiliserte mellomalderkongane våre i kampen mot svenskekongen, og Harald, Olav og dei andre heldt motet oppe i folket. Men å gje forfedrane våre ein dominerande plass i verds- og europeisk historie, kom dei ikkje på. Til det måtte det til ein frisleppt og entusiastisk diktarfantasi, som hos Vinje og Floden.

Og det skravlet diktarane skriv, fortel meir om dei og deira samtid enn det fortel om det dei skriv om.

Vi var nok, også då, ein småstat i utkanten av verda.

Andreas Skartveit