Lytt til artikkelen:

Roman

Kristian Klausen:

Anne F.

Cappelen Damm

I ei bok eg skreiv om æresbustaden Grotten i Slottsparken, leika historieprofessor Odd Arvid Storsveen seg med tanken på kva som kunne ha skjedd om Henrik Wergeland ikkje hadde døydd i 1845 i ein alder av 37 år: For det første kunne han triumfert då jødeparagrafen blei fjerna i 1851, eit utfall han skulle ha mykje av æra for. For det andre ville han kanskje blitt forsona med Welhaven, dei kunne ha feira 60-årsdagen sin saman og skåla, vel forlikte, og så ville Ibsen og Bjørnson måtta ta eit oppgjer med det, fabulerte Storsveen.

Skjerpa lesing

Det er ikkje ein oppsiktsvekkande tanke at om ikkje ting hadde skjedd slik dei gjorde, ja, så ville gangen i historia blitt ein annan. Om ein derimot skriv tanken ut i romanform, kan denne kontrafaktiske litteraturen tilby andre rammer å sjå ei kjent historie i, eller nye historier å sjå føre seg innanfor kjente rammer. Med romanen Anne F gjer Kristian Klausen begge delar. Vi kjenner sjølvsagt tysk-jødiske Anne Frank, som skreiv dagbøker under andre verdskrigen, medan ho og familien levde i skjul på eit loft i Amsterdam – det er verdslitteratur, i utbreiing. Men vi har ikkje blitt kjente med den Anne Frank som gjennomlevde det same i Drammen.

Å skrive kontrafaktisk inneber eit tankeeksperiment og kan spenne mellom alt frå kvalifisert gjetting til fri dikting. I dette tilfellet fører dei nye omgivnadene til Anne Frank – i alle fall for denne lesaren – til at vi ser både jødeforfølginga og Drammen i eit nytt lys, og til ei skjerpa lesing av den originale historia. Eg blir meir merksam på ting eg veit om frå før, dessutan på hendingar Klausen diktar inn. Det er sterkt å følge Otto Frank, Annes far, frå loftet til Auschwitz og tilbake til Drammen som einaste overlevande i familien, men det er også sterkt å sjå han som førkrigs-kioskeigar i Konnerudgata. Det blir ikkje meir trivielt og lokalt enn det, og kontrasten til det som sidan skal ramme han, blir om mogleg endå større.

Fine sekvensar

Kristian Klausen gir ved denne diktariske forma også seg sjølv høve til å fordjupe seg i Anne Franks oppdaging av skrivinga, av litterære metodar. Det er eit fint strekk i romanen. Og han drøftar så vidt diskusjonen i avisredaksjonar og forlag i etterkrigstida, om ein skulle gi ut traumelitteratur eller tvert om sjå etter oppbyggande litteratur som gav lesarane, folket, nytt mot. «Hvor mye vondt skal vi utgi? Skal vi bare stirre inn i mørket og aldri komme videre?» Dette poenget skulle eg gjerne sett meir utførleg behandla av Klausen, ganske enkelt fordi det er så interessant, men det er ikkje sikkert at ein slik roman toler å bli dratt for langt ut. 137 sider er kanskje ideelt.

Enkelte salmar er blitt utstyrte med fleire melodiar opp gjennom hundreåra. Kvar tonale innpakning gir salmen eit nytt uttrykk, og kanskje legg vi merke til heilt andre ting i teksten frå ein melodi til ein annan. Når det gjeld barnesongen «Kveldssong for Blakken», gir dei to mest kjende melodiane (av Edvard Grieg / trad.) eit så vidt ulikt inntrykk av songen at det nærast er oppstått krig mellom moll-melankolikarane og dur-entusiastane. Det seier noko om kor avgjerande innpakninga er for forståinga av eit innhald. Og kor viktig det kan vere å eksperimentere med nye måtar å sjå ting på.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.