Roman

Luigi Pirandello:

Ein, ingen og hundre tusen

Omsett av Kristin Sørsdal
Skald

Du er éin slik du ser deg sjølv, og ein annan slik andre ser deg, endåtil ein ny slik annan for kvar av dei andre. Denne oppdaginga gjer eg-personen Vitangelo Moscarda i romanen Ein, ingen og hundre tusen av Luigi Pirandello. Boka kom ut på italiensk i 1926, og er no sjølvsagt ei anna, i og med at ho kjem på norsk i 2020, samstundes som ho er den same, men på norsk er ho ikkje lenger ingen.

Identitetskrise

Tildrivet til den store oppdaginga som gjer Vitangelo Moscarda galen, er at kona hans, Dida, som kallar han Gengè, informerer han om at nasen hans er skeiv, noko han sjølv aldri har lagt merke til. Han lyt innsjå at ho har rett, og denne påpeikinga vert innleiinga til ei djup identitetskrise.

Her kan ein jo tenkja at det er illusjonen om det perfekte som først får seg ein knekk, og eg minnest noko frå eit kåseri av Ingvar Moe, der han seier at han mange gonger har trudd han har funne den perfekte kvinna, men då han kom nær nok, såg han at «hu hadde ei skeive tådn», men hjå Moscarda stikk det endå djupare, naturlegvis av di den nye kunnskapen gjeld han sjølv.

Han innser at han ikkje veit kven han er, og at han ikkje kan vita dette. Ikkje kan han observera seg sjølv heller, for då vert han påverka av observatøren, og han kan ikkje sjå livet sitt, for det er alltid i rørsle. Her, i ei komisk framstilling, er Pirandello interessert i meir enn eit filosofisk studium av eksistensen. Fenomenologien møter psykologien og sosialantropologien i ein stakkar som er råka av innsikt, og slikt skal stakkarar akta seg for.

Vitangelo Moscarda har arva ein bank etter far sin, og banken lever godt utan innblanding frå eigaren. Men no kjenner han seg tydelegvis inspirert til aktivitet, om enn berre for ei kort stund. Han legg seg opp i drifta og gjer ein del irrasjonelle val, og omverda tek til å sjå på han som galen.

Fleire versjonar

Under det nye paradigmet opplever Moscarda dei mange versjonane av sin eigen personlegdom, slik andre ser han, som røynlege, for dei er jo det for dei som kjenner slike versjonar, og berre slike. Mellom anna innser han at den tufsen Dida kallar Gengè, verkeleg er ein slik tufs, men han er ikkje Vitangelo Moscarda, ikkje slik han meiner å sjå seg sjølv. Men kva ser han vel eigentleg når han ser Vitangelo Moscarda? I grunnen er han også mange personar i si eiga erkjenning, noko som kjem fram då han ein dag går ein lang tur med hunden til familien Moscarda, og ute på landet kjem til å gje dyret eit spark. Men det var det jo ein lømmel på landet som gjorde, og ikkje den fine bymannen Vitangelo Moscarda!

No kan ein kanskje tru at denne romanen, som filosoferer over kva identitet er, må vera tørr og teoritung, men Pirandello unngår det av di han ikkje presenterer Moscarda som ein intellektuell. Her er ingen sitat frå høgdepunkt i verdslitteraturen, men beint fram opplevinga til hovudpersonen, skildra med alminnelege ord som er fullt ut tilstrekkelege. Likeins, men sjølvsagt litt annleis, er det i den fine omsetjinga til Kristin Sørsdal. Det er som om romanen høver ekstra godt på norsk, der lesaren, inspirert av initialane til hovudpersonen, er med han i VM i mangekampøvinga Vitangelo Moscarda, både åleine og som ein av hundre tusen lesarar. Men også ikkje i det heile, for Vitangelo Moscarda er jo, når alt kjem til alt, oppdikta. Just som lesaren.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.