Roman

Jan Kjærstad:

Mr. Woolf

Aschehoug

På sakprosafestivalen på Litteraturhuset i Oslo 12. oktober i år heldt den danske forfattaren Carsten Jensen eit foredrag om kor destruktivt det antroposentriske (menneskesentrerte) leveviset vårt er. Jensen har lite tru på at teknologi og kunstig intelligens skal løyse problema. Slike aktuelle spørsmål ligg nok i underteksten i Kjærstads nyaste roman. Hovudpersonen sit nemleg i Genève med utsikt til Cern, Den europeiske organisasjonen for kjernefysisk forsking, og staden der verdsveven blei skapt.

På overflata er boka ein sprenglærd underhaldningsroman med islett av asiatiske gangsterfilmar. I kjend stil har Jan Kjærstad konstruert ei sinnrik soge om sonen til ein leiketøyshandlar som blir nobelprisvinnar i fysikk. Mr. Wolf er mellom anna ein verkeleg restaurant i Hongkong, byen der mykje av handlinga i romanen går føre seg. Namnet er berre éin av eit sant mylder av referansar i boka. Leik er eit sentralt motiv, både fysiske leiketøy for barn og forteljing og språk som leik med ord. Leik og alvor er ikkje motsetnader i Kjærstads univers. Aller mest leikar forfattaren seg med alle referansane sine, ein leik denne lesaren går lei av.

Lost in Hong Kong

William Abelson, nobelprisvinnaren, er i Sveits med biografen sin for å utdjupe og utfylle vesentlege samanhengar frå livssoga si. Det er rammeforteljinga rundt ei handling som hoppar fram og tilbake i tid, i små og store sprang. William er ikkje nokon sympatisk figur, han opptrer sjølvgod og arrogant i samtale med biografen, ei samtale der vi berre får servert Williams replikkar. Han har levd eit brokete liv, som ung fekk han problem med narkotika og blei redda av systera. Liz og William var nær knytte til kvarandre som barn, blei morlause midt i barndomen, men har lite kontakt som vaksne. Liz forsvinn, og det er faren som sender William av garde til Hongkong for å finne henne. I den austlege metropolen hender mangt merkeleg og underleg med og rundt William.

Først heilt mot slutten finn han Liz, ei kvinne som for lengst har fått mytiske dimensjonar gjennom det idealiserte blikket til veslebroren. Kjærstad er god til å skrive fram sære og originale detaljar for å definere ein karakter. Likevel blir ikkje personane heilt verkelege for oss i dette mylderet, og fleire av karaktertrekka grensar mot det overnaturlege.

Mørk materie

Å problematisere biografien som sjanger er eit velkjent Kjærstad-motiv. Korleis heng ting saman i eit liv, er det nokon samanheng i det heile? I årets roman er dette også knytt til Williams undring over faren, som sonen etter kvart skjønar at han slett ikkje kjende, og skildringa av faren har den nærleiken og varmen som romanen elles manglar. Eg kan likevel ikkje sjå at Mr. Woolf tilfører denne tematikken så mykje nytt. William seier sjølv ein stad langt uti boka: «Jeg vet ikke hvorfor jeg forteller dette, det har ingenting med saken å gjøre.» Dessverre blir lesinga av boka òg litt slik: heilskapen druknar i alle detaljane.

Først på side 286 greip romanen verkeleg tak i meg, og då var det berre om lag 30 sider att. Som skyskraparane i Hongkong har Kjærstads forteljing mykje skinande og imponerande overflate. Men så mykje «fleksing» av høgtflygande faktakunnskap og fikse grep reduserer djupna i historia, og ikkje minst alvoret Kjærstad truleg ønskjer å formidle.

For kva skjer når ei stjerne eksploderer? I verste fall tyder det slutten for alt liv på kloten vår.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.