Roman

Carsten Müller Nielsen:

De døde fylder dagene med en smag af mønter

Jensen og Dalgaard forlag, København.

Den namnlause hovudpersonen skal døy, som så mange av dei som vart råka av strålingsbylgja frå atomkatastrofen i Tsjernobyl i april 1986. Han var ikkje mellom redningsmannskapa, men som sjåfør var han med på å frakta redningsarbeidarar inn i «zona». Det var nok til at han med fekk dødelege strålingsskadar, og han vil ikkje snakka om det han har i vente.

Carsten Müller Nielsen har valt ein indirekte, stakkato forteljarstil, ei skildring av dyreliv og planteliv som langsamt går til grunne, barnåler som berre vert pistrete og små, kattefamiliar som vert forlatne av eigarane sine, medan skuggane frå kraftverket legg seg kvelande over folk som må bort frå bustadane sine fordi det ikkje er leveleg der. Mellom det som endrar seg, er smakssansen, det meste smakar etter kvart av metall og myntar, slik det gjer for mange av dei som har fått stråleskadar.

Aktuelle parallellar

Müller Nielsen sjonglerer med fleire aktuelle parallellar: Dei kattane som heller ikkje kan klara seg særleg lenge, har ei litteraturinteressert lærarinne som matmor. Like lite som andre kan ho berga dei, men som redningspunkt har ho den russiske forfattaren Mikhail Bulgakov (1891–1940). Han har ein mystisk svart katt, full av intelligent djevelskap, som «hovudperson» i det mest kjende verket sitt, romanen Mesteren og Margarita.

Det stansar ikkje der: Mange av dei som må ha kreftmedisin, merkar endringane i smakssansen. Drikkevarer som er så edle at dei berre er å finna aller høgast på alle prislister, smakar etter slik medisinbruk rett og slett av metall, og dei som drikk, «fyller dagane med ein smak av myntar».

Mønsterstaten

Det vert ein brutal og mangslungen variant av «perler for svin»; ein som – enda meir uavvendeleg enn den namnlause hovudpersonen – er dømd til å gå til grunne, er sjølvaste mønsterstaten som hadde tenkt ut og bygd Tsjernobyl-kraftverket og gjort det til førebilete for alle tenkjelege teknologiske framsteg. Da statssjefen Mikhail Gorbatsjov langt om lenge har fått den drepande informasjonen om alvoret i katastrofen, kjem han på inspeksjon. Men sjølv da vert det viktigaste halde løynt for han, og han får ikkje møta dei som skal rydda opp, berre nokre utvalde, skjerma statistar som skal utnemnast til heltar og få medalje før dei kjem til det nattsvarte sluttkapitlet, dei med.

Risikabel kunnskap

Hovudpersonen vil gjerne fortelja andre om det lagnadstunge han har sett og forstått. Men det er risikabel kunnskap han har skaffa seg, og utover at det han veit, kjem det til å kosta han livet. Den einaste han vågar å informera, er ei prostituert kvinne som han betaler for å høyra på skildringane hans i time etter time – annan bruk har han ikkje for henne. For henne er det ein grei transaksjon, han er ein triveleg kar, han har ei interessant og dramatisk historie, og han manglar ikkje pengar. Ho vedgår at ho gjerne skulle hatt fleire slike kundar, trass i at bodskapen hans er lite oppmuntrande.

Knappast ei gladbok frå den lovande danske forfattaren. Men som Tsjernobyl-fabel har Müller Nielsens 176 sider korte roman brøyta nye spor og opna ei dør inn i ein forfattarskap det kan vera verd å festa blikket på.

Per Egil Hegge