Sakprosa

Vegard Tenold Aase:

Alt du elsker, skal brenne. På innsiden av den hvite nasjonalismens gjenfødelse i USA

Omsett av Morten Hansen
Cappelen Damm

Då den norske journalisten Vegard Tenold Aase byrja å oppsøke høgreekstreme miljø i 2010, var dette eit fenomen som knapt var marginalt. Det han møtte, var små og uorganiserte grupper heilt i utkanten av det amerikanske samfunnet. Eit knapt tiår seinare har biletet endra seg. Ein auke i høgreekstrem vald, framveksten av eit høgreekstremt økosystem på internett og ein amerikansk president som spreier bodskapen sin via sosiale medium, har løfta fenomenet inn i mainstream-politikken.

Sjølv om dei tre organisasjonane som Aase har oppsøkt, Ku Klux Klan, National Socialist Movement og Traditionalist Workers Party, framleis er marginale, vert boka såleis ein road trip gjennom nokre av dei mest dramatiske åra og eit av dei mest interessante fenomena i nyare amerikansk politikk.

Menneskemøte

Innleiingsvis skriv Aase at han ikkje hadde som mål å forklare høgreekstremismen, men å forstå menneska som vart dregne mot han. Samstundes stiller han eit spørsmål ved om det i det heile tatt går an å vere ein nøytral og objektiv observatør i høve nynazisme. Svaret vert uavklart gjennom heile boka. I dei faktiske møta med menneska klarer Aase å la dei få kome til orde på ein ofte interessant måte. Men i forlenginga klarer han ikkje alltid å la vere å kommentere sin eigen tekst, særleg når han kan påpeike at ekstremistane tek feil.

Samstundes vert Aase påfallande stille dei gongane personane han har fått i tale, påpeikar klare feil og manglar ved både det amerikanske samfunnet og den vestlege liberalismen. Det vert nokså tidleg i boka klart at dette ikkje er vinnarane i det amerikanske samfunnet. Sjølv hovudpersonen, Matthew Heimback frå Traditionalist Workers Party, som har middelklassebakgrunn og universitetsutdanning, er ein som slit med å kjenne seg heime i eit amerikansk samfunn som har endra seg i ei rasande fart.

For dei fleste av personane vi møter i Alt du elsker, skal brenne, er det tydeleg at dei høgreekstreme rørslene først og fremst gir dei noko å halde fast i, noko som kan gi livet deira eit haldepunkt når det meste rundt dei er i drift. Dette er i og for seg viktige innsikter, men også ein stad der denne boka kjem til kort, fordi ho ikkje prøver å sette dette inn i ein større historisk samanheng.

At uavgrensa individualisme fører til sosial oppløysing og mangel på fellesskap har alltid vore den mest potente kritikken av liberalismen, frå motopplysningsfilosofane på 1800-talet til dei totalitære og autoritære rørslene og ideologiane i det 20. og 21. hundreåret. Spørsmålet er så kva ein skal gjere med denne innsikta. Kan det moderne, multikulturelle samfunnet gje desse personane ein heim – ein fellesskap – som dei vil verte nøgde med? Her etterlèt boka fleire spørsmål enn svar.

Ikkje reelt trugsmål

Ein klar konklusjon er at menneska Aase har møtt, ikkje representerer eit reelt trugsmål mot det amerikanske demokratiet. Men dei representerer eit ordensproblem i form av individuell politisk vald mot politiske motstandarar og minoritetar. Dette vert ikkje minst synleg gjennom at Aase stadig deltek på møte med eit høgt konsum av alkohol, der rus ofte verkar å vere enten eit hovudmål i seg sjølv eller ei førebuing til å slåst med politiske motstandarar. Valdsbruken har såleis meir ein sosial enn ein politisk funksjon, noko som i seg sjølv avgrensar det politiske maktpotensialet til desse gruppene. Slåsting har avgrensa politisk appell.

At dei samstundes ikkje klarer å halde større avstand til den fascistiske arven, verkar i same retning. Sjølv om til dømes National Socialist Movement har prøvd å omskape seg i ei meir «moderat» retning, vert det nesten umogleg så lenge medlemmane framleis har synlege tatoveringar med hakekors.

Når Aase prøver å dra desse saman med eit større heile, vert det ikkje utan vidare overtydande. Er verkeleg menneska og rørslene han har møtt, «meg eller deg (…) hver og en av oss»?

Det er også problematisk når han hevdar at skilnaden mellom desse rørslene og til dømes Pat Buchanan og Jordan Peterson berre er i kor stor grad desse klarer å skjule dei rasistiske teoriane i «pseudovitenskapelige forkledninger».

Sjølv om dei uttrykker ei kjensle av fellesskap med Trump og meir vellukka nye og alternative høgre-rørsler som har vakse fram rundt til dømes Breitbart, The Alex Jones Show og så bortetter, er det klart at Matthew Heimbach og dei andre som Aase har møtt, framleis – i beste fall – eksisterer i den yste utkanten av det amerikanske samfunnet.

Nikolai Brandal

Nikolai Brandal er førstelektor i internasjonale studier ved Bjørknes Høyskole.