Det vondes problem
Jordskjelvet i Lisboa skaka åndslivet i heile Europa, og avla god musikk.
Jordskjelvet i Lisboa 1. november 1755 avbilda på eit kolorert stålstikk frå 1800-talet.
CD
Georg Philipp Telemann:
Donner-Ode
Solomon’s Knot; Les Passions de l’Âme; fiolin og leiing: Meret Lüthi. CPO 2024
Om føremiddagen allehelgensdag 1755 råka ein av dei største naturkatastrofane som verdsdelen vår har sett, Lisboa. Eit kring fem minuttar langt jordskjelv med styrke 8,7 på Richters skala øydela den portugisiske hovudstaden mest fullstendig. I fyrste omgang førte det til bygningskollapsar og brannar. Folk flykta ned til hamna, der dei såg korleis havet trekte seg attende og den tørrlagde hamnebotnen gjorde gamle skipsvrak synberre.
40 minuttar seinare slo så ei veldig bølgje inn over byen. Bølgja sløkte rett nok brorparten av brannane, men reiv med seg den bygningsmassen som framleis stod. Nærare hundre tusen menneske døydde i dette skjelvet, som også var merkbart i Noreg. Bølgjene blei registrerte så langt unna som på Barbados i Karibia, noko som gjer det til den einaste kjende tsunamien som valda skadar på begge sider av Atlanteren.
85 prosent av Lisboa blei fullstendig rasert – dei kongelege palassa og biblioteka, det nyreiste operahuset og mest alle kyrkjene. Igreja do Carmo står framleis som kyrkjeruin i gamlebyen (sjå biletet under). Horestrøket i hovudstaden, Alfama, kom derimot rimeleg uskadd frå det heile.
Katastrofeode
Katastrofen skaka åndslivet i Europa – spesielt filosofien og teologien – heilt opp til Danmark-Noreg. Det vondes problem, altså spørsmålet om korleis ein god Gud kan tillata all verdas vondskap, blei brennaktuelt.
Teologen og salmediktaren Johann Andreas Cramer (1723–1788), som var hoffpredikant og professor i kong Fredrik Vs København, omforma Bibelens 8. og 29. salme til ein kunstferdig ode. Dette høgstemte diktet, som tematiserer Guds allmakt og evne til å herja med naturen og menneska, blei så året etter skjelvet tonesett av Georg Philipp Telemann (1681–1767) i Hamburg.
Paukesolo
Det gode vokalensemblet Solomon’s Knot og barokkorkesteret Les Passions de l’Âme kjem no med ei ny innspeling av Telemanns Donner-Ode (Toreoden), som alt i samtida blei ein publikumsfavoritt. Verket er luksuriøst instrumentert, med tre trompetar og høvesvis to horn, tverrfløyter og oboar, i tillegg til strykarane, noko som mogleggjer dramatiske tonemåleri.
Telemann uttrykkjer tsunamien med bølgjande strykartiradar i den fengjande tenorarien «Die Stimme Gottes erschüttert die Meere» (Guds røyst skakar havet). Men høgdepunktet på plata er framstillinga av sjølve skjelvet, i bassduetten «Er donnert, daß er verherrlichet werde» (Han tornar, for at han skal herleggjerast). Dei to bassbarytonane Johannes Wollrab og Olli Rasanen syng her lange trillar om kapp med den kvervlande paukesoloen – ei eineståande fantasifull instrumentering, som berre Telemann kunne funne på.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Kyrkjeruin etter jordskjelvet.
Foto: Randolph Croft
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
CD
Georg Philipp Telemann:
Donner-Ode
Solomon’s Knot; Les Passions de l’Âme; fiolin og leiing: Meret Lüthi. CPO 2024
Om føremiddagen allehelgensdag 1755 råka ein av dei største naturkatastrofane som verdsdelen vår har sett, Lisboa. Eit kring fem minuttar langt jordskjelv med styrke 8,7 på Richters skala øydela den portugisiske hovudstaden mest fullstendig. I fyrste omgang førte det til bygningskollapsar og brannar. Folk flykta ned til hamna, der dei såg korleis havet trekte seg attende og den tørrlagde hamnebotnen gjorde gamle skipsvrak synberre.
40 minuttar seinare slo så ei veldig bølgje inn over byen. Bølgja sløkte rett nok brorparten av brannane, men reiv med seg den bygningsmassen som framleis stod. Nærare hundre tusen menneske døydde i dette skjelvet, som også var merkbart i Noreg. Bølgjene blei registrerte så langt unna som på Barbados i Karibia, noko som gjer det til den einaste kjende tsunamien som valda skadar på begge sider av Atlanteren.
85 prosent av Lisboa blei fullstendig rasert – dei kongelege palassa og biblioteka, det nyreiste operahuset og mest alle kyrkjene. Igreja do Carmo står framleis som kyrkjeruin i gamlebyen (sjå biletet under). Horestrøket i hovudstaden, Alfama, kom derimot rimeleg uskadd frå det heile.
Katastrofeode
Katastrofen skaka åndslivet i Europa – spesielt filosofien og teologien – heilt opp til Danmark-Noreg. Det vondes problem, altså spørsmålet om korleis ein god Gud kan tillata all verdas vondskap, blei brennaktuelt.
Teologen og salmediktaren Johann Andreas Cramer (1723–1788), som var hoffpredikant og professor i kong Fredrik Vs København, omforma Bibelens 8. og 29. salme til ein kunstferdig ode. Dette høgstemte diktet, som tematiserer Guds allmakt og evne til å herja med naturen og menneska, blei så året etter skjelvet tonesett av Georg Philipp Telemann (1681–1767) i Hamburg.
Paukesolo
Det gode vokalensemblet Solomon’s Knot og barokkorkesteret Les Passions de l’Âme kjem no med ei ny innspeling av Telemanns Donner-Ode (Toreoden), som alt i samtida blei ein publikumsfavoritt. Verket er luksuriøst instrumentert, med tre trompetar og høvesvis to horn, tverrfløyter og oboar, i tillegg til strykarane, noko som mogleggjer dramatiske tonemåleri.
Telemann uttrykkjer tsunamien med bølgjande strykartiradar i den fengjande tenorarien «Die Stimme Gottes erschüttert die Meere» (Guds røyst skakar havet). Men høgdepunktet på plata er framstillinga av sjølve skjelvet, i bassduetten «Er donnert, daß er verherrlichet werde» (Han tornar, for at han skal herleggjerast). Dei to bassbarytonane Johannes Wollrab og Olli Rasanen syng her lange trillar om kapp med den kvervlande paukesoloen – ei eineståande fantasifull instrumentering, som berre Telemann kunne funne på.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Kyrkjeruin etter jordskjelvet.
Foto: Randolph Croft
Fleire artiklar
Eva Vezjnavets, psevdonym for Svjatlana Kurs, blir sett på som ein av dei mest originale samtidsforfattarane frå Belarus, skriv forlaget.
Foto: Alenz Kazlova
Stort frå Belarus
Eva Vezjnavets skriv med fandenivaldsk sorg over heimlandet.
Stølspurka og dei to grisungane. Enno er alt berre velstand.
Alle foto: Svein Gjerdåker
Soga om stølspurka
Verdas mildaste purke var med på stølen. Det gjekk ikkje som planlagt.
Eit utval Tik-Tok-augneblinkar. Frå venstre Klassekampen-journalist Jo Røed Skårderud, som kallar seg Surjournalist, nyhendeprofilen Dylan «News Daddy» Page og Donald Trump som seier at han vil vurdere TikTok-forbodet.
Skjermdump
Nyhende ifølgje TikTok
Barn og ungdom føretrekkjer TikTok som nyhendekanal. Der opererer ferske nyhendeprofilar side om side med redaktørstyrte medium og propagandistar.
West German Film Director Werner Herzog, on the roof of the Festival Palace for the presentation of his film Where the Green Ants Dream at 37th International Cannes Film Festival, May 14, 1984, Cannes, France.
Foto: Michel Lipchitz / AP / NTB
Herzogs grenselause liv
Werner Herzog har levd eit vilt og romantisk liv, alltid klar til å ofre alt for kunsten.
Sunniva Gylver framfor Fagerborg kyrkje, der ho er prest i dag.
Foto: Svein Gjerdåker
Den nye biskopen i Oslo, Sunniva Gylver, lever i trua på at Jesus er Guds son.
– Eg talar med Gud nesten heile tida