Roman

Lars Svisdal:

Seg til inkjes

Gyldendal

Somme skuldar på lagnaden når noko gale skjer, men tek gjerne æra for lukka, om ho skulle dukka opp. Ein metafysisk lagnad kan ikkje provast, men det finst då andre krefter og tildriv utanom dei personlege som lèt seg definera, og verknadane av desse er tidt viktige tema i litteraturen.

I romandebuten Seg til inkjes av Lars Svisdal møter me lagnader på og ikring Fægrane turisthytte, der drifta ikkje går særleg godt. Der driv eigarane Gunnar og Olaug på kvart sitt vis, han med å gjera lite til gagns, og ho med å gjera alt anna – ei bør ho ikkje er tagal om. Ho seier mykje, men det er langt mellom godorda. I mangt er ho ein ekte suppenazist, sjølv om det viktigaste matproduktet på hytta heller plasserer henne i SS Vaffel, slik eg ser det, men romanen er så klokt skriven at ein godt kan forstå ho Olaug, om ein ikkje kan tilrå framgangsmåten hennar.

Konfliktar

Når romanen tek til, er det sommar, og då er Ingebrigt, son til Olaug og Gunnar, heime og tek heller motviljug del i drifta, når han ikkje er sysselsett med å drikka seg full. På hytta har òg to unge jenter sommarjobb, Therese og Gjøa. Om romanen har nokon eigentleg hovudperson, må det vera Gjøa, sjølv om boka er skriven frå mange ulike perspektiv, der me ser dei viktige personane frå fleire sider. Dette får Svisdal til virtuost og tilsynelatande lett, og ikkje minst er han ein kløppar til å skildra konfliktar slik at lesaren vert engasjert.

Og konfliktane er mange og kvasse, til dømes mellom den gamle husmannsplassen Fægrane og etterkommarane etter storbøndene på Svervad – garden Fægrane låg under i hundrevis av år. Knut på Svervad og den vaksne dotter hans er etter dei på Fægrane med beiske ord, skuldingar og trugsmål, rett som det er med lovnadar om å skyta hunden på Fægrane om han, rettare sagt ho, syner seg på Svervad éin gong til. Hunden, som heiter Bella, har ein god ven i guten Knut jr., dottersonen til store-Knut, og stundom får lesarane sjå verda frå synsvinkelen til guten, som verkar klokare på innsida enn sett utanfrå, utan at det går på kostnad av plausibiliteten.

Framifrå realistisk

Gjøa har på si side mykje å stri med. Ho har dumma seg ut i fylla med nokre unge menn og oppdagar etter kvart at ho er gravid. Den soga endar med ei grundig skildring av medikamentell abort, der i det minste denne lesaren oppdaga at han hadde eit siste hol i kunnskapen. Men det er tetta no.

Alt i alt er det ein framifrå realistisk roman Svisdal har skrive, der stilen er ein stad i kryssingsfeltet mellom Duun og Uppdal, men med vidareutvikla litterært verkty, tettare på personane og heldigvis meir kvardagsleg i replikkane, om enn prinsippet attom dei eigentleg små konfliktane er nokre av dei store spørsmåla i verda, helst om rett og gale. Det irrasjonelle hatet er projiseringa av fleire hundre års og eit titals generasjonars fiendskap inn i identiteten til «dei andre» og står såleis som eit døme både på alle store og små konfliktar mellom oss og dei, og på den magiske verknaden fordommar har: Dei provoserer til stadfesting.

Seg til inkjes er, slik ein kan tenkja seg av tittelen, skriven med eit noko gamaldags språk som tykkjest å kle alvoret i teksten godt, og personane er levande og truverdige. Mest av alle Gjøa, som representerer viljen til å skapa sin eigen lagnad, noko som gjer at ein gjerne vil lesa meir om henne i framtida.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.