HÅVAMÅL

MAI ELISABETH BERG
TRONDHEIM

Kristin Fridtun, som skriv ledig om eddadikta, tek denne veka for seg Håvamål, og nemner to strofer som er vel kjende for mange. Ho fortel korleis opningsversa i desse strofene (76, 77) kan sporast tilbake til 900-talet, til eit dikt framført etter Håkon den godes død etter slaget på Fitjar. «fe dør/frender dør/landet legges øde/siden Håkon for til hedenske guder/ er mang en mann blitt kuet», slik lyder oversetjinga eg finn på nettet. Til liks med mange andre seier Fridtun at dette kan syne kor lang og uoversiktleg tilverkingstida kunne vere for eit eddadikt.

Kan hende er ikkje lang tilverkingstid den rette forklaringa. Vi veit at gamalt stoff alltid kan nyttast på nye måtar, og i Håvamål er desse versa brukt i ein annan samanheng enn i skaldediktet. Dei to strofene er ofte siterte som eit uttrykk for korleis forfedrane våre tenkte om ettermælet, før den kristne trua kom med sin tanke om evig liv og frelse. I den første av dei to strofene heiter det etter dei innleiande orda om fe og frendar som døyr, at det som ikkje døyr er «ordstírr». Dette tyder «ordets glans», slik vi finn det att i oversetjinga til Ivar Mortensson-Egnund. Knut Ødegård kallar det i si gjendikting «rosande ord», og vrir dermed tydinga i ei spesiell lei. For å få meininga i rett samanheng må vi ta med at «ordets glans aldri døyr/for den som seg det gode får», (hveim er sér godan getr).

Den som trur at Håvamål og dei andre eddadikta er litteratur, ikkje mytologi og tradisjonsstoff frå heiden tid, opnar gjerne for ein påverknad frå den kristne litteraturen i bruken av omgrepet «ordstírr», og legg merke til at den som har dikta Håvamål har nytta tradisjonen på heilt eige vis. Om vi tar med den andre strofa, som er ein variasjon over temaet, får vi høyre at det eine som aldri døyr er «dommen over kvar som døyr». Kva slags dom det her er snakk om vert det ikkje sagt noko om.

Fridtun er inne på at kanskje vil noko av meininga i diktet forsvinne, om ein prøver å forandre på forma, slik det tidlegare ofte vart gjort. Ja, mi erfaring er at om vi studerer Håvamål grundig, vil vi sjå at forma er nett slik ho skal vere for å få fram korleis diktets «eg» lever seg fram til ei oppleving av at ordet til slutt eig den magiske krafta diktarar til alle tider har fortalt om.