Klima

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

For tida går nok ein runde med internasjonale klimaforhandlingar, det 27. klimatoppmøtet i rekkja, denne gongen i Egypt. I Sharm el-Sheikh er mykje av merksemda retta mot spørsmålet om dei rike landa skal kompensere fattige land for skadane som klimaendringane påfører dei. Det temaet skal få liggje her. Vi skal i staden sjå på sjansane for at verda skal nå det erklærte målet om å halde den globale oppvarminga under to gradar. Spørsmålet er eigentleg todelt: Er lovnadene som statsleiarane har kome med så langt, tilstrekkelege til å nå måla? Og, viktigare: Er det realistisk at regjeringane i verda skal halde lovnadene sine i åra som kjem? Svaret på det siste kjem dels an på om du har eit lyst sinn, og dels på graden din av teknologioptimisme.

På sjølvstyr

Ramma for den internasjonale klimapolitikken i dag er Parisavtalen frå 2015. Det er ein litt pussig avtale, som avheng av den vedvarande gode viljen til statsleiarane. Det sams målet er å halde oppvarminga «godt under to gradar», samanlikna med førindustriell tid, og prøve å avgrense oppvarminga til halvannan grad. I Parisavtalen melder kvart land inn sjølvdefinerte mål om utsleppskutt i åra framover, og dei skal skjerpe måla sine etter kvart. Så er vona at summen av kutt blir nok til å nå målet.

Men kor godt fungerer eigentleg denne tilnærminga? Det er sju år sidan Parisavtalen vart inngått, og målet om å avgrense oppvarminga til 1,5 gradar er det få som trur på. (I dag er verda omtrent 1,1 gradar varmare enn før industrialderen tok til.) Togradarsmålet er det derimot framleis mogleg å nå, ifølgje klimaforskarane. Men om det faktisk kjem til å bli slik, er ei anna sak.

Trass i alle lovnader om kutt aukar CO2-utsleppa frå fossile kjelder framleis. Knekken under pandemien var mellombels. (Tala for 2022 er ein prognose.)

Graf: Global Carbon Project

Feil veg

Om vi først tek det store overblikket: Korleis har det gått med klimagassutsleppa i verda sidan Parisavtalen kom på plass? Vel, bortsett frå det mellombelse fallet under pandemien i 2020, har det gått galne vegen. Denne veka kom ferske tal frå Global Carbon Project, som lagar årlege rapportar om utsleppa i verda. I år ligg CO2-utsleppa frå kol, olje og gass an til å vekse med kring éin prosent samanlikna med 2021, ifølgje den nye rapporten, og dei er fem prosent over 2015-nivå.

Dei viktigaste drivarane for auken i år er veksande utslepp frå India, USA og internasjonal luftfart, og om det ikkje kjem nye, kraftfulle tiltak, ventar forskarane ein vidare auke i CO2-utsleppa neste år. Samstundes: Om verda skal nå målet om å halde oppvarminga under halvannan grad, må dei totale klimagassutsleppa kuttast med 45 prosent innan 2030, ifølgje miljøprogrammet til FN. For å avgrense oppvarminga til to gradar, må vi kutte 30 prosent i same periode.

2030 er berre åtte år til. Og på dei sju åra sidan Parisavtalen vart inngått, har utsleppa altså auka. Det er ikkje lett å sjå korleis røyndomen og ambisjonane kan gå i hop.

Lovar vekst

Det finst nokre lyspunkt i det store biletet. Eitt er at klimagassutsleppa frå kol, olje og gass aukar saktare enn før. Eit anna er at utsleppa frå endra arealbruk – til dømes frå avskoging – har gått ned det siste tiåret. Vi er kanskje ganske nær toppen i årlege klimagassutslepp i verda, men kurven har enno ikkje fått ein knekk. Det hastar alvorleg med å få grafen til å peike nedover.

Kva inneber så dei samla lovnadene som er melde inn gjennom Parisavtalen? Ifølgje ein FN-rapport frå oktober blir resultatet at klimagassutsleppa blir nesten 11 prosent høgare i 2030 enn i 2010. Og i så fall kan vi ifølgje klimapanelet til FN vente oss ei global oppvarming på kring 2.5 gradar i løpet av hundreåret, med langt meir tørke, flaum og drepande hetebølgjer. Det føreset altså at lovnadene som er gjevne så langt, blir haldne. Og det er ikkje gjeve.

For å få eit klarare bilete av framtidsutsiktene, er det nyttig å dele opp verda. Alle land er ikkje like viktige. Og her skal vi bruke mest plass på fire aktørar som til saman avgjer svært mykje av klimautviklinga dei neste tiåra.

1. Kina

Ingen har større påverknad på klimaframtida enn leiarane i Beijing. Dei kinesiske klimagassutsleppa er nesten tredobla sidan 2000. Kina står i dag for nesten ein tredjedel av klimagassutsleppa og har større utslepp enn USA, EU og Japan til saman. Dei måla Kina har kome med i Parisavtalen, er ikkje blant dei mest ambisiøse. Til gjengjeld er det grunn til å tru at kinesarane vil halde mykje av det dei har lova. Kina skal passere toppen i CO2-utslepp før 2030 – eit mål som analytikarar i andre land reknar som svært overkomeleg. Climate Action Tracker meiner toppen kan bli passert alt i 2025. Kina har òg som mål å auke andelen av fornybar energi i kraftforsyninga til 25 prosent innan 2030. I dag er talet kring 10 prosent.

Men kinesisk energipolitikk er sprikjande: På eine sida er det ingen som byggjer ut meir vindkraft og solenergi enn kinesarane, og talet på elbilar og elbussar skyt i vêret. På andre sida byggjer Kina framleis nye kolkraftverk som skal vere i drift i tiår framover, og kolproduksjonen innanlands var i fjor den største nokon gong.

Ifølgje Cicero-forskar Jan Ivar Korsbakken kjem dei kinesiske CO2-utsleppa truleg til å vere lågare i år enn i fjor. Men det er meir på grunn av covidnedstenging og krise i byggjeindustrien enn på grunn av politikk.

2. USA

USA står for kring 12,5 prosent av klimagassutsleppa. Medan Donald Trump var president, trekte USA seg frå Parisavtalen. Og så snart Joe Biden tok over, slutta USA seg til avtalen att. Lovnaden frå Washington så langt er at utsleppa i 2030 skal vere berre halvparten av det dei var i 2005. Og klimagassutsleppa frå USA har faktisk gått monaleg ned dei siste åra. Frå 2005 til 2019 fall utsleppa med 13 prosent – ikkje så mykje på grunn av politikk, meir fordi gasskraft vart billegare enn kolkraft.

Under Biden har USA lagt fram langt meir ambisiøse planar, mellom anna med ei svær finansieringspakke for fossilfri energiproduksjon i den såkalla Inflation Reduction Act. Men med klimapolitikken som er vedteken til no, kjem USA neppe til å kome nær målet om ei halvering av utsleppa innan 2030, ifølgje Climate Action Tracker. Og både i år og neste år er det venta at utsleppa i USA kjem til å auke, dels på grunn av meir gasskraftproduksjon og dels fordi folk er venta å reise meir med bil og fly.

3. EU

EU står for litt over 7 prosent av utsleppa i verda og har den mest ambisiøse klimapolitikken. Klimagassutsleppa frå EU-landa vart reduserte med 30 prosent frå 1990 til 2021, og målet er å kutte med 55 prosent frå 1990-nivået innan 2030. Dette er ei innskjerping: Den første EU-lovnaden var på 40 prosent kutt. Eit anna mål er at unionen skal bli såkalla klimanøytral innan 2050, det vil seie at EU-landa da ikkje skal ha nettoutslepp av klimagassar i det heile. EU har òg meir detaljerte planar for korleis ein skal nå måla enn Kina og USA har, og utsleppsmåla er i tillegg nedfelte i ei klimalov.

Det er uvisst på kva måtar Ukraina-krigen og bortfallet av russisk gass kjem til å påverke klimapolitikken til EU. I år har naturleg nok utsleppa frå gasskraft gått ned, og utsleppa frå kolkraft har gått opp. Men i sum ligg utsleppa i EU an til å gå litt ned frå i fjor.

Som Dag og Tid tidlegare har peika på i fleire artiklar, er det òg brestar og sjølvmotseiingar i klimapolitikken til EU. Såkalla bioenergi er rekna som fornybar energi av EU. Det inkluderer enorme mengder ved som blir brent i europeiske kraftverk og fjernvarmeanlegg, noko som går hardt ut over dei europeiske skogane, i strid med målet om å binde meir karbon i skog.

Det er elles verdt å nemne at Paris-lovnadene til EU òg gjeld for Noreg, etter at Solberg-regjeringa knytte norsk klimapolitikk til EUs i 2019. Det tyder ikkje at Noreg og alle EU-land må kutte like mykje – målet om 55 prosent kutt gjeld dei samla utsleppa.

4. India

India, med sine 1,4 milliardar innbyggjarar, står òg for omtrent sju prosent av klimagassutsleppa i verda. Men dei indiske utsleppa aukar raskt, og det kjem dei til å gjere lenge enno. India prioriterer økonomisk vekst og har ikkje meldt inn noko mål om utsleppskutt i Parisavtalen i det heile. Klimagassutsleppa er dobla sidan 1990. Den indiske regjeringa har antyda at utsleppstoppen kanskje blir nådd i 2040 eller 2045. Men den mest konkrete lovnaden er at omtrent halvparten av kraftforsyninga skal kome frå fornybare energikjelder innan 2030. Det er overkomeleg, for alt i dag er kring 40 prosent av den indiske kraftproduksjonen frå ikkje-fossile kjelder. Resten av måla er vage, mellom anna å auke karbonlagringa ved å plante meir skog, og å redusere utsleppa relativt til BNP-veksten.

Utsleppa per innbyggar i India er framleis låge – ein åttandedel av dei amerikanske og ein fjerdedel av dei kinesiske, til dømes. Men folketalet inneber at vegvala India gjer, blir viktige for verda og klimaet. Sjølv om landet byggjer ut mykje fornybar energi, er det venta at kolforbruket skal auke med 50 prosent det neste tiåret.

Uviss framtid

Kva med verda utanfor Kina, USA, EU og India? Resten av verda står for omtrent 40 prosent av klimagassutsleppa, og ambisjonane er mildt sagt sprikjande. Japan har lova å halvere utsleppa sine innan 2030. Andre land har ingen talfesta mål og fører ein politikk som inneber sterk auke i utsleppa. Og til no har ikkje dei innmelde måla frå kvart land i Parisavtalen blitt målte opp mot reelle resultat i form av utsleppskutt – det skal ikkje skje før neste år.

Men trass i alle sine manglar: Parisavtalen gjev eit sams rammeverk for nesten alle land i verda og bidreg til å halde klimapolitikk på dagsordenen. Og anten det er på grunn av avtalen eller ikkje, har prognosane blitt meir optimistiske dei siste åra. Medan klimagassutsleppa i snitt auka med tre prosent i året frå 2000 til 2010, var den årlege auken i snitt på 0,6 prosent det siste tiåret. IEA ser no for seg at utsleppstoppen kan bli passert kring 2025. Det er ikkje lenger mange klimaforskarar som trur vi er på veg mot tre eller fire gradars global oppvarming. Og vel så viktig som politikken er truleg teknologiutviklinga dei siste par tiåra. Vindkraft og solenergi har blitt mykje billegare, og elektriske bilar har hatt ei rivande utvikling, for å nemne noko.

Det finst altså ein god del grunnar til optimisme. Men noko vendepunkt har vi enno ikkje sett, noko dei nyaste tala frå Global Carbon Project stadfestar. I pressemeldinga som følgjer rapporten, skriv klimaforskar Glen Peters ved Cicero senter for klimaforsking: «Utslippstallene vi presenterer er en sterk påminnelse om at til tross for alle løftene, er de globale CO2-utslippene fra fossile kilder mer enn 5 prosent høyere enn i 2015 da Parisavtalen ble vedtatt».