ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

PÅ JULEBORDET med Hjelpeskrivarane, nokre dagar før skoltesøndag, åt me tradisjonsmat. Vertinna diska opp med smalahove og rabbestappe, heimebrygga sterkøl og kjøpeakevitt. Ho ser dette måltidet som eit reinsande ritual, på grensa til ei heilag handling.

Slik er det med julemiddagen også. Det skal vera same meny med same tilbehøyr, på same tid etter klokkeklangen og før pakkane, med dei same folka som fortel dei same historiene om dei same hendingane i den integrerte familiekrinsen. Dei som et saman, høyrer saman, og dei skil seg frå dei som et noko anna. Svin er sjølve smykket i folkehelseminister (hev vore) Listhaugs norske olje- og energiverdiar. (Med etnisk fritak for oss pinnekjøtarar.) Med alkohol til kjem folk flest også nærare idealet om å visa andlet.

NATTVERD er den kristne utgåva av symposium i antikken og Mithra-kulten i Romarriket. Slikt styrker sakramental samkjensle mellom dei innvigde. Kristendomens communion kjem rimelegvis av same latinske rot som kommune.

Realpresens er nøkkelordet i kristen nattverdsmystikk, og desse nøttene kan leggast til: transsubstansiasjon, inkarnasjon, ikjøting, ubikvitet. Poenget er at brødet og vinen ikkje er symbol, men etter å ha vore signa til føremålet, er det faktisk Jesu lekam og blod. Det er ei kroppsleg form for gudsdyrking.

Dette er dei fleste kristne kyrkjer og sekter samde om, men dei skil lag på så mange teologiske og liturgiske detaljar at det er forbode for katolikkar å gå til nattverd saman med protestantar og reformerte. Medan den lutherske nattverden er open for alle barnedøypte, praktiserer den katolske kyrkja nattverdsnekt for gjengifte og moralsk uverdige som ikkje har skrifta for kleresiet. Dei har også eit heilt anna nivå på den liturgiske staffasjen og linjegymnastikken under messa.

DET NORSKE kristenfolket har sine nattverdkontroversar: Kor små barn kan koma til meg? Kan vinen vera alkoholfri? Kan brødet vera glutenfritt eller erstattast med riskaker? Må nattverdsgjestene bøya kne, eller kan dei stå? Kan kjeksen dyppast i vinen? Må nattverden rammast inn av ei gudsteneste, eller kan han gjennomførast som drop-in?

Det store nattverdsfallet kom på slutten av 1800-talet. Tradisjonelt var det nattverdsplikt i det kongelege kyrkjestyret, og det heldt fram som sosial norm og vane – gjerne første juledag. Då mobiliteten auka og einskapskulturen fragmenterte, blei nattverd noko for dei spesielt interessert. Det var ein kraftig dytt i same retning at Gisle Johnson-pietismen forkynte at nattverden berre var for dei omvende og sterkt truande; dei lunkne var uverdige og måtte halda seg borte.

Byråsjefen minnest at i hans barndoms dal gjekk ikkje bedehusfolk til nattverd i kyrkja, for der var det også ufrelste. Om ikkje presten kom til bedehuset med vin og brød, forvalta eldstebroren sakramentet.

VERTINNA har ei grei barnetru. Ho syng julesalmar og går til kyrkje på julekvelden, men nattverden styggest ho ved. Ho fekk meir enn nok den gongen ho måtte bøya kne ved alteret og skapa seg for å bli konfirmert. Ho meiner ritualet er ein arv frå kannibalisme og menneskeofring. Heidningar hadde det med å slakta og ofra lam og kjuklingar for å blidgjera gudane. Somme ofra også menneske: Abraham, stamfaren til dei tre store bokreligionane, var klar for det. Kristendommen tok dette eit hakk vidare inn i det groteske og gjorde det til ei heilag handling å eta Guds eigen son.

***

RETTINGAR. Nynorske salmediktarar skal ein ikkje slumsa med i Dag og Tid. Det gjorde Spaltisten for tre veker sidan, og han har fått vel fortent tyn.

Elias Blix (1836–1902, salmediktar, teolog, professor i hebraisk, kyrkjestatsråd) skreiv den nordnorske nasjonalsongen «Barndomsminne frå Nordland» («Aa eg veit meg eit land, langt der uppe mot nord»). Han dikta også fedrelandssalmen «Gud signe vår dyre fedreland». Stortinget har nå vedtatt at Bjørnsons rumlande og kraftpatriotiske «Ja vi elsker» er offisiell nasjonalsong i den saganatt som senker drømme på vår jord.

Men det var Anders Hovden (1860–1943, sunnmøring, salmist, prest og sekulær diktar under psevdonymet Karl Koll) som signa oss med «Fagert er landet». Teksten blei unnfanga ein vinterkveld i 1907 då han gjekk på ski langs Krøderen, kanskje utan livd frå nord, tett innmed kanten av snøen. Den vakraste strofa er denne: «Tidi ho renn som elv mot os, Fort skifter sumar med vetter.»

ELIAS BLIX var ein stor bruksdiktar. For at det skulle livna i mållundane, bygde han opp eit nynorsk parallellunivers, autorisert som Nokre salmar i 1892. Eg held meg til Landstads reviderte, som eg fekk til konfirmasjonen. Der er det 100 salmar av Blix, pluss elleve omsette. Han har fleire originale enn Luther, Brorson, Kingo, Ingemann, Dass, Grundtvig, Landstad og Støylen. Anders Hovden har 34. I dei siste utgåvene av den autoriserte salmeboka er Edvard Hoem på veg opp blant dei mellomste profetane.

Blix har seks originale julesongar i Landstad. Ein av dei er «No koma Guds englar med helsing i sky», men den mest brukte er «Kling no, klokka! Ring og lokka, Ring og lokka frå tusund tårn»!

GuD JOL og midtvintersblot, med skamlaust mykje god mat og drikke, men lite brød. Vin er godt, men øl og akevitt er best til ribbe og pinnekjøt.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.