ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Byråsjefen er ein papirmann. Han mistrivst med aviser på nett. Der må han må bla gjennom pinlege saker om store penisar og leita seg fram til der det står kommentarar, analysar og anna meiningsfylt stoff, og det er ikkje lett, for det er gøymt bak krunglete lenker og betalingsmurar.

Det plagar ikkje Byråsjefen til dagleg, for han er ein livs­løgnar som held den rituelle morgonrytmen sin høgt: Han slår på kaffitraktaren før han dreg frisk luft, går til «aviskiosken» og kjøper laussalsavisene og tar med abonnementsavisene frå postkassa. Så blar han gjennom dei i ro og fred til morgonkaffien. Han veit kvar han finn det han er ute etter, for det står der det skal stå. Han tar til med Aftenposten bakfrå og kommentarane i Dagbladet og VG framanfrå.

FOR BYRÅSJEFEN har dette vore starten på dagen i heile hans mannsalder. Den grundige lesinga tar han på toget til jobb, så det er alltid saker å snakka om i lunsj- og kaffipausar. I heimekontorets isolasjon har han forlengt avisstunda, men det gjer ikkje same nytte: Han har liksom ikkje brukt avisene før innhaldet er delt med andre.

Byråsjefen høyrer til ein faren tradisjon. Han veit det og liker det ikkje, men har lagt seg i trening for eit tristare liv – fordi papiravisene ikkje finst lenger, eller fordi mediehusa har tvinga han over på nettet.

HER OM DAGEN fann Byrå­sjefen fram til ein kommentar av John Olav Egeland i Dagbladet på nettet. Han var utstyrt med denne åtvaringa: «Dette er en kommentar. Kommentaren gir uttrykk for skribentens holdning.»

«Kva faen er dette?», tenkte Byråsjefen. Kan den tidlegare redaktøren, som må oppfattast som ein verdifull merg i dagbladtradisjonen, radikal og til venstre i sosiale, økonomiske, kulturelle og nasjonale spørsmål, vera sett på indeks av det danske Aller-konsernet? Presentert som ein hvilken-som-helst innsendar?

Byråsjefen gav seg ut på research og fann same giftmerke på til dømes Tone Sofie Aglen, men også på politisk redaktør Hanne Skartveit i VG – bortsett frå at holdning står i fleirtal: «holdninger». Byråsjefen lurer på om sjefredaktørane har snakka saman på bakrommet i redaktørklubben.

I AFTENPOSTEN er det meir detaljert og finmaska. Det florerer med sjangermerke som «Skisse», «Bak forsiden» «Spaltist», «Rettskommentator» og «Notert, et ukentlig skråblikk fra Aftenpostens journalister». Eksterne innlegg er merkte slik: «Dette er et debattinnlegg. Meninger i teksten står for skribentens regning.» For interne kommentatorar er teksten denne: «Dette er en kommentar. Den gir uttrykk for skribentens analyser og meninger.» Av ein eller annan grunn er ikkje «Kjetil Rolness på en lørdag» utstyrt med varselflagg. Rolness blir presentert som sosiolog og skribent med «Mediekritikk».

MEN DER ER MEIR. Til sjølvaste leiaren står det: «Dette er en leder. Lederen gir uttrykk for Aftenpostens syn. Sjefredaktør og politisk redaktør har ansvar for innholdet.»

Byråsjefen tek til vitande at Aftenposten berre meiner noko på leiarplass, men finn det påfallande at der meiner dei stort sett ingenting som ikkje kan passera som største felles mål og minste felles multiplum av norske sampolitiske meiningar. Ikkje sjeldan nær den konklusjonen som var Fædrelandsvennens varemerke: «Nå må myndighedane gribe inn!»

BYRÅSJEFEN LIKER dette så måteleg. Han forstår at det kan trengst forbrukaropplysning for urøynde lesarar når alt ser likt ut på nett. Men han må gripa seg i å lengta tilbake til den gongen alle visste kvar dei hadde Aftenposten – også Aftenposten sjølv. Høgdepunktet i dette regimet var då Egil Sundar hylla Kåre Willoch dagleg og tanta dreiv evig valkamp for Høgre i alle sjangrar, medan kommentatorane hadde dressen klar for å bli kalla til teneste som statssekretær.

Slik var det i arbeidarpressa også. Redaktøren i Arbeiderbladet blei valt på partilandsmøtet. Arne Strand gjekk i skytteltrafikk mellom Arbeiderbladet og Gro. Dei skiftande kommentarane hans bygde på innsikt i det som rørte seg under overflata i det statsberande partiet. Superveteranen held framleis fana høgt i Dagsavisen, men nå er han meir konsistent i lange liner og perspektiv enn partiet.

PARTIPRESSA hadde sine sider, og det er godt å vera kvitt henne, men Byråsjefen synest det må vera ein viss orden og gjenkjennelege verdiar. Nå tenderer dei tunge delane av mediebransjen mot eit origo der minuttkonkurransen på nett dominerer, medan klare posisjonar og meiningar blir tilslørte og fellesideologien er nøytralitet og «journalisme». Til og med Klassekampen er blitt liberal.

Slik Byråsjefen ser det, er det ikkje dette som er grunnlaget for samfunnskontrakten mellom stat og media om ei differensiert og offentleg privilegert presse med momsfritak og andre støtteordningar. Det er meiningsmangfaldet som er legitimiteten, ikkje augeblinksklikk og tynn fortenestemargin.

SPALTISTEN er ikkje usamd med Byråsjefen, men ville ikkje sagt det akkurat slik. Den som uavhengig vil vera, må ha ein ståstad å vera uavhengig av. Ein frittståande spaltist er solist, men også ein del av eit blanda kor der tonen er attkjenneleg. Bladstyraren heftar ikkje for alt Spaltisten måtte skriva, og omvendt, men i ei redaktørstyrt presse er det Bladstyraren som er ansvarleg for alt som står på prent.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.