Kommentar
Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Vi har bak oss eit år der såkalla dramatiseringar av kjende romanar har fått ein altfor stor plass på norske scenar. Av det vi kjenner til om planane framover, blir det neppe færre slike framsyningar første halvåret av 2019. Omgrepet dramatisering er i mange tilfelle blitt grovt misbrukt. For det minner ikkje eingong om dramatisering når ein berre framfører ein nedkorta romantekst utan å ha gjort anna enn nett det: korta han ned. På norsk har vi eit greitt ord for slikt: gjenforteljing. Men å sjå dette på scenen er heller ugreitt.

Meir enn tvilsamt

Når stadig fleire teater – helst institusjonsteater – nyttar seg av slike grep, synest økonomi og publikumstal å vere hovudgrunngivinga. Kunstnarleg er det meir enn tvilsamt. Kvifor driv teater med nokolunde trygg økonomi med dette? Slike lettvinte øvingar ser vi langt mindre til i det frie feltet. Dei satsar i staden på å arbeide fram nye, originale stykke – ofte med godt resultat. Når den nye kulturmeldinga, Kulturens kraft, set opp «Kunst- og kulturuttrykk av ypparste kvalitet» og «Danning og kritisk refleksjon» som overordna mål, bør kulturminister Trine Skei Grande sjå i nåde til desse gruppene på heilt anna vis enn det dei har opplevd til no.

Det er knapt å vente at slike «litterære» oppsetjingar har noko nytt å tilføre, i staden blir publikum gitt steinar for brød i form av dårlege Det Beste-utgåver. Synd å seie, men Hålogaland Teaters nedstrippa og ostehøvla versjon av Roy Jacobsens allereie klassiske De usynlige, skaffa neppe forfattaren ein einaste ny lesar. Og dei som hadde lese romanen på førehand, gjekk truleg vonbrotne frå teateret.

Strålande

Heldigvis finst det teater som går den motsette vegen, som satsar på nyskriven dramatikk. 2018 viste oss ein tendens som ikkje er ny, men som dette året er blitt monaleg styrka: aktuelle stykke baserte på intervju med menneske i sårbare situasjonar eller menneske som har heilt spesielle røynsler. Dramaturgisk blir resultatet kanskje ikkje alltid heilt som ein kunne ønskje, men innhaldet blir opplevd som så nært og så relevant at kunstnarlege innvendingar blir mindre viktige.

Eit strålande døme er framsyninga Utafor, som hausta to Hedda-prisar i førre sesong, for beste ungdomsteater og spesialprisen for Særleg kunstnarleg innsats. Her er fire unge menneske i dagens Noreg intervjua om deira historier, som omfattar drapstrugsmål, ekstremisme, utanforskap, radikalisering og fordommar. Av dette sterke materialet, og med dei fire som speler seg sjølv, har Svein Tindberg på Det Norske Teatret skapt ei framsyning så skakande at ho burde vore obligatorisk både for unge og vaksne.

Effektfullt

Eit anna døme er Uten navn, der Østfold Kulturutvikling lèt fire skodespelarar gi liv til ulike lagnader frå den såkalla russcenen. Også dette bygt på intervju, her med rusmisbrukarar og pårørande. Enkelt teater, men effektfullt, og noko som gjer sterkare inntrykk og kjennest langt meir relevant enn mykje som elles er å sjå på norske institusjonsscenar.

Denne typen framsyningar treng nok å bli kunstnarleg foredla, men her er det enno mykje å hente. Romanklassikarane kan vi utforske i godstolen heime.

Jan H. Landro er journalist og forfattar og fast skribent
i Dag og Tid.