Erik Solheim
skriv om restaurering i Dag og Tid
erik.solheim@enivest.net
Erik Solheim har i ein del år hatt restaurering av gamle hus som levebrød og deler kunnskapen sin med Dag og Tid-lesarane. Solheim har bakgrunn frå Landbrukshøgskulen (no Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU), har undervist i natur og naturbruk og har vore leiar for Naturvernforbundet. Vi ønskjer tips om gamle hus og bygningar som er restaurerte, og som vi kan skrive om i Dag og Tid. Alle typar byggverk kan vere av interesse. Send tipsa til erik.solheim@enivest.net.
Siste artiklar frå Erik Solheim
-
Trygve Refsdal (1937–2024)
-
Forfallet tapte i klyngetunet på Hjølmo
Som eit øksehogg 700–800 meter ned i Hardangervidda går Hjølmodalen sørover frå Øvre Eidfjord. Nesten i botnen, mellom stupbratte berg, ligg eit tun med sju bruk på garden Hjølmo. 22 menneske budde her like etter krigen. Dei siste flytta vekk i 1971.
-
Nye gleder i nyvølt hus bygt av jord
På Liland, ikkje langt frå Singsås i Gauldalen i Trøndelag, sit Per Bjørn Foros smilande i eit restaurert hus av stampa jord. Romma fyller hans økologisk innretta sjel med glede. Han kallar det sitt slott.
-
Då Vettisfossen vart freda
I 1924 vart Vettisfossen i Årdal i Sogn freda med kongeleg resolusjon av Høgre og Frisinna Venstre i regjering. Dette var første gongen ein foss fekk noko vern her i landet. Hundre år etter vart jubileet markert i Utladalen og på Vetti gard.
-
HAAKON AASE (1949–2024)
Han pusta nytt liv i muring med stein
-
Retting
-
Frå kamparena til kultursentrum i Melhus
Det måtte kamp til for å berge den herskapelege prestegardslåna i Melhus. På 1980-talet var det planar i kommunen om å rive bygningen. Sterk lokal innsats tok til motmæle, og i 1996 freda Riksantikvaren huset og hagen.
-
Å hogge ved – eit mangesidig handverk
For han eller ho som vil lære å handtere bitjarn eller andre reiskapar med nevane, er det god øving å kløyve ved med øks. Det vi lærer med éin reiskap, hjelper oss til å meistre ein annan.
-
Frå minne til mjøl på kvern i Lesja
På sørvestsida av Lesja-dalføret har Lesja historielag restaurert ei heil samling av hus som dei kallar eit industrihistorisk kulturminne. Dette har dei gjort på dugnad, ein flokk eldre menn som meistrar både reiskapane og byggjeteknikken.
-
På nytt er det varme i trønderlån frå 1740
Det kunne gått gale på garden Forberg på Ytterøya i Levanger kommune. Åshild Bjørgum Øwre og Per Anders Øwre ville restaurere den gamle låna. Før arbeidet starta, meinte ein snikkar at dei måtte kjøpe nye takstolar til heile huset.
-
Eit nyvølt loft i Bykle
På garden Haugen i grenda Breive vest for Hovden nord i Setesdalen er juvelen i tunet, eit gamalt loft, nyleg restaurert og reist på nytt.
-
Nyvølt steinfjøs
Dei hadde restaurert og bygt nytt på garden dei bur på, Huden. Då Randi Flåten i 2016 fortalde mannen at ho hadde kjøpt Sygard Svare, fekk han, Steinar Håkenstad, meir å ta tak i.
-
Hus etter 150 års strev er berga i Vågå
På 44 år har Knut Arild Teigum fått skikk på tolv hus i tunet og to på setra åt Grevrusten, ein einbølt gard i skogen på nordsida av Vågåvatnet.
-
Lafta hus – trearkitektur som nådde store høgder
I Noreg nådde laftebygginga sitt høgdepunkt i Europa.
-
Stavbygde hus – ein levande steinalderskikk
I opphavet, nesten, var stavhus. I dag står dei som solide bygningar langs kyst og fjordar på den lange vegen frå sør til nord i landet.
-
Eldre verktøy livar opp att skamfarne hus
I alle tider har folk gjort det vakkert rundt seg. Hus som står igjen frå mellomalderen, er ikkje berre solid bygde av øvde hender og utvalde stokkar. Mange er rikt utrusta med detaljar til glede for auget.
-
Enno i dag treng vi bitjarn frå vikingtida
Den som skal lafte, treng ein reiskap attåt øksa for å få stokkane tett i hop. Frå gamalt var det ein med eller eit medrag.
-
Med øks reiste dei bygningsarven
Med øks bygde dei sine hus og sine båtar. Dei felte, kappa og delte tre med øks som einaste bitjarnet. Bygningsarven vår er i stor grad reist med tømmermannsøksa som viktigaste hjelpemiddelet. For dei som vil vøle eldre trebygningar, er det uråd å komme utanom denne reiskapen.
-
Storfjorden: Elden slokna – kulturarven livnar til att
På 43 år har Storfjordens Venner restaurert eller reist kopiar av 150 bygningar på 34 gardsbruk langs dei indre fjordane på Sunnmøre.
-
Ny glans over 1800-talstun på Setskog
Dei har funne sin plass på jorda, Victoria Brand Munthe-Kaas og Lars Munthe-Kaas. Staden er garden Skjeggenes på Setskog i Aurskog-Høland. Etter nokre omflakkande år er dei no komne heim – til eit tun dei ikkje visste om før i 2017.
-
Restaurert finneplass i botanisk oase
På den gamle finneplassen Mikkelrud nord i Aurskog-Høland har Anne-Lise Torvund og Tore Ovlien restaurert tunet, og dei held liv i rike blomsterenger av den høgste verdi på innmarka. Rundt sju veker tek det, kvar sommar, å slå og tørke graset.
-
Renessanse for kalkmørtel i vegger av stein
No brenner dei igjen kalkstein rundt om i landet, så langt mest til restaureringsarbeid.
-
Grunn klimapolitikk
Klimatiltaka skal trengje vekk fossil energi og setje andre drivkrefter i staden. Er det gjennomførleg? Er det forsvarleg?
-
Ein veg til klimapolitisk skorfeste
Med utgreiinga Klimakur 2030 har Miljødirektoratet lansert 60 tiltak som kan halvere klimagassutsleppa frå verksemd som ikkje har kvoteplikt. Men er det gjennomførleg? Og hjelper det vêrlaget?
-
Nye fundament under lang tids soge
Det var anten eller: å la husa falle i hop eller å gå i gang med å rette dei opp. Torild og Amund Nedreberg valde det siste i eit tun med så mykje gamalt at ikkje mange har noko liknande i distriktet.
-
Dei løfter Bryggen i Bergen for nye 200 år
Bryggen i Bergen står for det meste på areal som var salt sjø då Olav Kyrre skal ha grunnlagt byen i 1070.
-
Eit gamalt tun nyreist i blomstereng
Dei fekk ord på seg for å vere galne. Berit og Arne Nefstad ville restaurere tunet på Sørre Hemsing i Valdres. Forfallet var kome langt då dei tok over garden i 1995.
-
Dei vøler tunet og ryddar garden på nytt
Lenge stod husa på garden Øvregarden i Sør-Aurdal med ei usikker framtid. Låven seig over rotnande botnstokkar. Skogen tok seg inn over bø og beite. Så kom Guro og Stein Ivar Øvergaard, og snart lysna det i tunet.
-
¿ Med glede over handlaga kniv
Å lage ein vakker tollekniv med godt bit, er ikkje for amatørar.
-
¿ Dei rustar opp verdsarven i Sogn
Vel 530 meter over sjøen ligg garden Nedbergo nord for Undredal i Aurland kommune i Sogn. Tunet ligg i verdsarvområdet Vestnorsk fjordlandskap. No er fleire hus igjen komne på trygge fundament og under tette tak.
-
To vølte hus – etter to ulike kulturar
I Vinje har dei berga to heilt ulike hus, begge med sterk symbolverdi og begge godt kjende: Vinjestoga og det karakteristiske loftet på Botn.
-
Tunet der tida stansa
Nokre kilometer nord for Åmot i Vinje går vegen til Rauland gjennom eit tun med ein dåm avei tid som har stansa nett der.
-
Spelemann på Øygarden
I eit tun med ti gamle hus – åtte av dei freda av Riksantikvaren i 1969 – vaks han opp, hardingfelespelaren Lars Erik Skjøtskift Øygarden. Her har han tenkt å bli verande. Ein god del arbeid med vøling av arven frå fortida ventar på han.
-
Med ei god kjensle av levd liv på Vesås
På garden Vesås, eit tun på ei flate over dyrka bakkar i skogen like nord for Vinje kyrkje, har Åsne Vesaas og Rune Bergstøl med tre born teke bustad i det nyleg vølte stovehuset. Fleire andre bygningar ventar på ei hjelpande hand.
-
83 år nesten utan varme og like friskt
På Utigard Lid i Øyfjell aust i Vinje hadde eit gamalt hus stått utan samanhengande varme i 83 år, frå 1916 til 1999, då Jon Rikard Kleven og kona Emilie Asplin flytte inn. Det gamle står framleis nesten som før, og ved sida har dei bygt ein ny og heilt moderne del.
-
Mellomalderminne i Vest-Telemark
Noreg har 250 bygningar frå tida før reformasjonen i 1537. 143 av dei står i Telemark, med tyngda i kommunane Vinje, Tokke og Fyresdal.
-
Prisen for stordrift i landbruket
Landbrukspolitikken fører oss stadig lenger vekk frå eit jordnært landbruk.
-
Gjer ny kraft Noreg fornyeleg?
Norsk klimapolitikk går ut på å skaffe meir kraft. Etter denne læra vil vatn og vind til nye turbinar òg dempe bålet av fossil energi monaleg. Denne nedgangen ser vi lite til i statistikken.
-
Finn vi nok fornyeleg energi?
Klimaet skal vi berge med meir alternativ energi. Den nye framtida er ikkje lenger fossil. Slik snakkar snart alle som vil hindre at jorda vert varmare. Men er dei store nok, kjeldene som skal halde himmelen rein og det moderne livet gåande?
-
Restaurering krev material av ulike kvalitetar
Om vi skal restaurere eit hus på god og varig måte, kan det mest tidkrevjande vere å få tak i material med dei rette eigenskapane. Dei som ikkje har skog og sag sjølv, får leite opp mindre sagbruk og spørje. Vi kan ikkje lite på at dei har lager av det vi treng.
-
Kan du vøle eit enkelt hus sjølv?
Med noko praktisk røynsle i hovudet og hendene kan det vere overkommeleg å vøle eit mindre og enkelt hus utan å ha gjort akkurat det før. Men bak arbeidet må det ligge ein iver etter å få det til.
-
God restaurering krev eit anna skogbruk
Dei trehusa som har tolt vind og væte gjennom hundreåra, er bygde av utvalde emne. Materialen kom frå andre skogar enn dagens. Trea vaks seint. I dag har skogane stort volum, men kvaliteten har gått ned under iveren etter mange kubikkmeter.
